باغ موزه زندان قصر، قصر قاجاری که زندان شد!
باغ موزه زندان قصر یکی از موزه های متفاوت و خاص و نیز از جاهای دیدنی تهران است که مناسب برای علاقمندان به گردشگری سیاسی است. سرسبزی محوطه باغ موزه، شادابی قصر فتحعلی شاه قاجار را برای بیننده تداعی می کند و وقتی وارد بنای زندان معروف قصر می شویم، سبک معماری و فضای آن شما را به تهران زمان رضاشاه می برد. در ادامه ما ساعت بازدید، قیمت بلیط، دسترسی با مترو و نیز ویژگی های معماری زندان و شرح قسمت های مختلف این موزه را آورده ایم.
بهترین موزه های تهران را با ما ببینید.
باید گفت شهرداری بخوبی توانسته است از فضای یک زندان قدیمی مهم، نمایشگاه و موزه ای بسازد که هم بازسازی گذشته این زندان باشد و هم با آثار هنرهای تجسمی به آن رنگ و بوی یک گالری هنری داشته باشد.
البته این مسئله در زندان سیاسی که دوران محمدرضا شاه ساخته شده است کمتر صدق می کند و فضای سنگین، دلگیر و غمبار زندان، تجربه یک زندان واقعی را برای مخاطب ایجاد می کند.
تاریخچه زندان قصر
داستان این مکان که در طول زمان به نام های «بستان»، «قصر» و «زندان» نامیده شده است بسیار جالب است. این مکان ابتدا به «بستان خرم آباد» شهرت داشت که در مسیر قیطریه تا شهر ری در کنار جاده قدیم شمیران (شریعتی امروزی) قرار داشت. در سال 1177 خورشیدی به دستور فتحعلی شاه قاجار قصری مجلل و باصفا در این محل ساخته شد و نام «قصر» گرفت.
صد سال بعد، پس از خراب و متروک شدن قصر قاجار، به دستور رضا شاه نخستین زندان نوین ایران در بخش جنوبی آن ساخته شد و از آذرماه سال 1308 خورشیدی «زندان قصر» نامیده شد. این زندان مهم ترین و بزرگ ترین زندان دوره پهلوی بود.
برای دیدن همه جاهای دیدنی تهران کلیک کنید.
پس از انقلاب اسلامی بر اساس برنامه های توسعه فرهنگی و اجتماعی شهر تهران، در شهریور 1391، «باغ موزه قصر» افتتاح شد تا بازدیدکنندگان علاقمند بتوانند وقایع تاریخی دویست سال گذشته را بازدید کنند و بیاموزند.
باغ موزه زندان قصر کجاست؟ تلفن تماس
آدرس این باغ موزه در انتهای خیابان شهید مطهری، خیابان شهدای ناجا، میدان پلیس است. تلفن تماس: 88423400 – 88437393
ساعت بازدید باغ موزه زندان قصر
ساعت بازدید موزه زندان قصر: شنبه تا چهارشنبه 8:30 تا 14:30
روزهای پنج شنبه از ساعت 8:30 تا 13:30
موزه در روزهای جمعه و تعطیلات رسمی، تعطیل می باشد. ورود به مجموعه رایگان است.
اما هزینه بلیط برای موزه هر نفر: 15 هزار تومان در سال 1402
دسترسی مترو به موزه زندان قصر:
آسان ترین وسیله برای دسترسی موزه مترو است. سوار مترو خط 1، شوید و ایستگاه شهید مفتح، از مترو پیاده شوید. سپس باقی مسیر را تا باغ موزه پیاده طی کنید.
قصر قاجاری
فتحعلی شاه قاجار دو سال پس از اینکه به تخت قدرت نشست در سال 1213 ه.ق دستور داد تا در بیرون از حصار شهر قصری برایش بسازند. محل قصر را بر روی بلندی و منطقه ای سرسبز در مجاورت جاده شمیران قدیم انتخاب کرد که امروزه زندان قصر در آن قرار دارد. این منطقه به دلیل داشتن آب قنات و سرسبزی به اراضی خرم آباد شهرت داشت.
در سفرنامه سیاستمدار و هنرمند فرانسوی «قصر قاجار» را اینطور وصف کرده است:
فتحعلی شاه قصری جهت تابستانش برپا نموده است که نامش قصر قاجار یا تخت قاجار است. مساحت این قصر عظیم و قابل توجه است. باغ هایی برای تئاتر و چندین مهتابی دارد که با پلکان هایی از باغ جدا می شوند. داخل قصر با آیینه و نقاشی های گوناگون تزیین شده است.
اما این کاخ باشکوه با کم توجهی ناصرالدین شاه روبرو شد. زیرا ناصرالدین شاه کاخ های متعددی در اطراف تهران ساخته بود و تمایل زیادی به این قصر نداشت. در نتیجه این فضا مورد استفاده قشون قزاق قرار گرفت. در زمان مظفرالدین شاه اداره ژاندارمری در باغ قصر و نیز در باغشاه مستقر شد و در دوره محمدعلی شاه کاربری قصر به طور کلی به امور نظامی تغییر پیدا کرد و به پایگاهی برای حمله به مشروطه خواهان تبدیل شد.
در نهایت در سال 1284 خورشیدی در اثر بارش باران شدید و سیلاب بخش های زیادی از قصر قاجار تخریب و ویران شد.
زندان قصر قدیم
هنگامی که رضاشاه به قدرت رسید و ارگانی به نام دادگستری تشکیل شد، از آنجایی که ایران عضو کنوانسیون های جهانی شده بود، نیاز بود که زندانی مدرن بر اساس استانداردهای جهانی داشته باشد و به این ترتیب برای نخستین بار در ایران زندانها از شکل سنتی خارج و به شیوه جدید درآمد. طراح زندان نیکلای مارکوف معمار مشهور روس بود که از او بناهای متعددی در تهران بجا مانده است. از جمله این بناها دبیرستان البرز، ساختمان پست و گمرک، کلیسای مریم مقدس و … میتوان اشاره کرد.
معماری زندان قصر
همانطور که گفته شد زندان قصر نخستین بنا در ایران است که به عنوان ندامتگاه طراحی و ساخته شده است و دیگر خبری از سردابه ها، سیاهچال ها و زندان های مخوفی که زندانی را به شدت مجازات می کردند نیست. غیر از بعضی سلول های انفرادی، باقی اتاق ها پنجره های بزرگ و نورگیری دارند. همچنین در این زندان زورخانه، بیمارستان، حمام، نیایشگاه، کارگاه تولید صنایع دستی هم وجود داشته است که بخش اعظم آنها امروزه از بین رفته است.
از جمله خصوصیات شاخص معماری این بنا، ایجاد هشتی های گوناگون است که در بیشتر بخش ها وجود دارد. یکی از بزرگترین و اصلی ترین هشتی مجموعه در زیر سردر اصلی یعنی در بدو ورود قرار دارد که احتمالا مکانی برای استراحت نگهبانان بوده است. البته بعضی بر این باورند که این محل برای گوشمالی دادن زندانیان در بدو ورود بوده است و عنوان «زیر هشت» نیز از همین فضا آمده است.
همچنین بعضی از هشتی ها از همه طرف به بیرون و حیاط مجموعه راه داشته اند. به نحوی که رفت و آمد به همه بخش های زندان به آسانی امکان پذیر است. به این ترتیب هر راهرویی که سلول های زندان در طرفین آن قرار دارد، در انتها به یک هشتی منتهی می شود. این نوع طراحی باعث شده تا نگهبان در یک رفت و برگشت بتواند همه سلولها را بازدید کرده و نگهبانی با حضور دو نفر در ابتدا و انتهای راهرو آسان باشد. در واقع امکان فرار زندانی بسیار دشوار بوده است.
نیکلای مارکوف زندان قصر را به شکل یک لوزی طراحی کرده که در زمان محمدرضا شاه دو راهرو دیگر به آن افزوده شده که موجب شده افسران با چهار برج نگهبانی کل فضا را زیر نظر داشته باشند.
زندان قصر دارای 192 اتاق با ظرفیت 800 زندانی است که در بخش جنوبی قصر قاجاری ساخته شده است.
آب خنک خوردن در زندان قصر
از آنجایی که قنات آبی خنک و گوارا در این مکان وجود داشت و زندانیان از آن استفاده می کردند، احتمالاً واژه «آب خنک خوردن» زندانی ها از این زمان رایج شده باشد.
اولین زندانی زندان قصر
جالب این است که «سرتیپ محمد درگاهی» رئیس نظمیه که این زندان را در حضور رضاشاه افتتاح کرد، ولی بعداً به عنوان نخستین زندانی در زندان قصر گرفتار شد! همچنین تیمور تاش، سردار اسعد، فرخی یزدی و لورنس عربستان از دیگر شخصیت های معروفی هستند که در این مکان، زندانی بوده اند.
زندان سیاسی
زندان سیاسی بنایی است که در دوره محمدرضا شاه پهلوی و پس از کودتای 28 مرداد 1332 ساخته شد که در طول سالها مبارزین و افراد معروفی همچون، آیت ا… طالقانی، مرتضی مطهری، نواب صفوی، هرندی، بخارایی، خلیل طهماسبی، علی عمویی، اکبر رفسنجانی، معصومه جزایری و غیره در آن زندانی شدند.
زندان قصر از جمله اولین زندان هایی بود که توسط مردم انقلابی سال57 فتح و گشوده شد. این محل به عنوان زندان سران رژیم پهلوی مورد استفاده قرار گرفت. اولین جلسات دادگاه انقلاب در مسجد همین زندان تشکیل شد و از جمله محکومان آن «آرش» و «تهرانی» از شکنجه گران مشهور ساواک بودند. بعد از انقلاب به محل حبس زندانیان غیر سیاسی تبدیل شد که چون زندانی در وسط شهر بود و بافت کهنه و روبه تخریبی داشت شهرداری تصمیم به احداث باغ موزه در آن گرفت.
باغ موزه زندان قصر
زندان قصر در سال 1386 به توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری واگذار شد تا با انجام تحقیق و مطالعه فضای موزه ای و فرهنگی مناسبی برای عموم مردم ایجاد شود.
سرانجام طرحی ایجاد شد که این فضا را درون یک باغ ایرانی همراه با شاخصه های فرهنگی زندان قصر برای مخاطب تداعی کند.
با توجه به تنوع فضاهای باغ موزه قصر و استفاده از هنرهای تجسمی و فناوری دیجیتال در ایجاد فضاهای هنری تلاش شده تا محیط مفرح و بانشاطی برای بازدید کننده ایجاد شود و بار منفی زندان کمتر احساس شود.
همچنین تاریخ 200 ساله تهران به صورت داستان و روایت از دوره قاجار تا امروز به مخاطب نمایش داده شده است. ایجاد فضای واقعی و تاثیر گذار از زندان و وضعیت زندانیان از جمله عناصر هویت بخش این مجموعه است. همچنین برخی فیلم ها و سریال ها مثل شهرزاد در این مجموعه فیلمبرداری شده اند که برای مخاطب نوستالژیک و جالب هستند.
از دیگر بخش های موزه میتوان از عبادتگاه قصر، زورخانه، کتابخانه، مرکز اسناد قصر، فضای نمایشگاهی، مراکز فروش محصولات فرهنگی، کافی شاپ و رستوران (لقانطه) باغ موزه قصر نام برد.
باز نشر مطالب سایت پوپک تراول تنها با ذکر نام سایت /https://poopaktravel.com مجاز می باشد.