کاخ چهل ستون قزوین یا عمارت کلاه فرنگی صفوی؟
کاخ چهل ستون قزوین یا عمارت کلاه فرنگی یادگار دوران پایتختیِ شهر قزوین در عهد شاه طهماسب صفوی است که امروزه قابل بازدید عموم به صورت یک کاخ موزه است. موزه خوشنویسی این کاخ بسیار دیدنی است، چون شهر قزوین مرکز اصلی پرورش خوشنویسان و خوشنویسی در ایران است.
کاخ چهل ستون قزوین مربوط به چه دوره ای است؟
کاخ موزه چهلستون قزوین از آثار مهم دوره صفوی در این شهر است كه در وسط باغ بزرگی قرار دارد. این عمارت تنها كوشك باقی مانده از مجموعه كاخ های سلطنتی روزگار شاه تهماسب صفوی است.
آدرس و ساعت بازدید کاخ چهل ستون
آدرس: قزوین – سبزه میدان (میدان آزادی)
ساعات بازدید: همه روزه 9 صبح تا 5:30 بعد از ظهر- به جز تعطیلات رسمی و روزهای شهادت
علت نامگذاری کاخ چهل ستون
این بنا در دوره صفویه (زمان پایتختی قزوین) به کلاه فرنگی معروف بود. در دوره قاجاریه به دست محمدباقر سعدالسلطنه فرماندار آن زمانِ قزوین بازسازی شد و چهلستون نام گرفت. عمارت کلاه فرنگی به همراه «سردر عالی قاپو» تنها بناهای باقی مانده از باغ‌های دوره صفویه در قزوین است.
ویژگی های معماری کاخ چهل ستون چیست؟
بنا ساختمانی هشت گوش به مساحت تقريبی ۵۰۰ متر مربع است كه براساس نقشه يك معمار ترک در دو طبقه ساخته شده است. این کاخ دارای تالارها و اتاق های كوچكی در هر طبقه است. عمارت کاخ چهل ستون به شکل هشت ضلعي است،. نقشه بنا دارای طرحی با محورهای چليپايی و برون گرا است. سقف طبقه همکف پوشيده از مقرنس با طرح های بديع و سقف طبقه فوقانی آن خوانچه پوش (1) است.
برای خواندن درباره سوغات و صنایع دستی قزوین اینجا را کلیک کنید.
کوشک با ایوان های دور تا دور برای لذت بردن از منظره باغ
در طبقه اول، دورتادور کاخ چهل ستون رواقی با ستون های استوانه ای آجری قرار دارد که قوس های نیمدایره در دوره قاجاریه به آن اضافه گردیده است. لچکی های آن نیز با کاشی های دوره قاجاریه مزین شده است. بر بالای آن ایوانی با ستون های چوبی استوار شده است. ایوان سرتاسری در طبقه بالا امکان استفاده از مناظر زیبای باغ را برای شاه فراهم می کرده است.
شکل و ساختار کاخ چهل ستون در طبقه اول
بنا متشکل از سالن بزرگ مرکزی و چهار ایوان است. چهار اتاق گوشوار در چهار کنج آن قرار گرفته که هر کدام دارای ابعاد و فرم متفاوت است. سقف سالن از مقرنس های ساده پوشیده شده و از بقایای رنگها چنین به نظر می رسد که دارای نقوشی بوده است.
سالن مرکزی به جهت موقعیت خاص خود در بنا، مهمترین و باشکوهترین قسمت ساختمان است که سطح نسبتا وسیعی دارد. سالن مرکزی از چهار طرف به ایوانها و از دو گوشه جنوبی به دو اتاق گوشوار جنوب شرقی و جنوب غربی راه پیدا می کرد.
دهانه هایی که این سالن را به ایوان ها وصل می کند دارای قوس جناغی می باشد. در دوره دوم صفوی قوس جناغی دیگری روی آن زده شده است. این قوس دارای نقاشی های زیبایی است. سپس در دوره قاجاریه با قوس دایره ای با دهانه بزرگتر پوشیده شده است. قوس ها، دوره های مختلفی را که بر این بنا گذشته نشان می دهد.
شکل و ساختار طبقه دوم کاخ چهل ستون
طبقه دوم نیز عبارت از یک تالار و چهار گوشوار در چهار سوی آن است که یکی از گوشوارها برای راه پله استفاده شده است. تالار دارای چهار شاه نشین است و به احتمال زیاد در تعمیرات بعدی ابعاد آن تغییر یافته است. طبقه دوم نیز نقاشی و تزئینات دیگر داشته که متاسفانه جز چند تابلو، بقیه از میان رفته است. هر دو طبقه بنا دارای غلام گردش است.
برای دیدن دروازه تهران قدیم قزوین کلیک کنید.
شباهت کاخ چهل ستون قزوین و کاخ هشت بهشت اصفهان
گفته اند بناي هشت بهشت اصفهان با گرته برداري از کاخ چهل ستون قزوین ساخته شده است. این کاخ که در زمان شاه سلیمان صفوی ساخته شد مانند چهل ستون قزوین برونگرا و دارای پلان هشت ضلعی است. همچنین همانند یکدیگر، اتاقها از داخل نامتقارن و در نمای بیرون متقارن هستند. هر دو در برونگرا هستند و وسط باغی قرار گرفته اند و به همین دلیل کوشک نامیده می شوند.
نقاشی های دیواری کاخ چهل ستون، نمایش هنر نگارگری مکتب قزوین
نقاشی های دیواری طبقه اول نمونه‌ای از هنر نگارگری مکتب قزوین و دارای شهرت جهانی است. این دیوارهای مزین به نقاشی و دیوارنگاره ها در نوع خود منحصر‌به فرد بوده است.
برای دیدن آب انبار سردار بزرگ قزوین کلیک کنید.
چند لایه نقاشی در دیواره های کوشک چهل ستون وجود دارد؟
وجود سه لایه دیوارنگاره حاکی از گذشت ادوار مختلف تاریخی در آن است.تقریبا تمام نمای بنا از نقاشی پوشیده شده و گاهی در بعضی قسمت ها چند لایه نقاشی وجود دارد: که لایه اول صفوی و لایه دوم ادامه مکتب صفوی و لایه سوم قاجاری می باشد.
مینیاتورهای هنرمندانه مکتب صفوی
در طبقه اول بنا با نمونه هایی از کار مینیاتور مواجه می شویم که به حقیقت یکی از زیباترین کارهای نقاشی این دوره است. هنرمندان این دوره در ترسیم مناظر عاشقانه بسیار چیره دست بوده اند. در تابلوی جبهه شمالی ساختمان مجلس بزمی وجود دارد. منظره باغ با درختان پر گل و جویبار در حال گردش همه از یک حالت شادی بخش برخوردارند. تابلو که در ایوان شرقی بدست آمده، از نظر درخشندگی و تموج در رنگ یکی از بهترین آثار این کاخ است.
برای دیدن تاریخچه و اهمیت مسجد جامع عتیق قزوین کلیک کنید.
ویژگی های مینیاتورهای مکتب صفوی
عدم وجود پرسپکتیو، استفاده از رنگ های طلایی، آبی، مغز پسته ای با فرم متنوع لباس ها و ترسیم حالت های مختلف بدن که با نرمش خاصی طراحی شده اند. این آثار کار هنرمندی است که در مکتب صفوی و زیر دست استادانی چون سلطان محمد و میرک و میر سیدعلی تربیت شده است. نقوش تزئینی و گردش های اسلیمی و خطائی که به صورت لایه چینی و با استفاده از ترکیب لاجورد و طلا بوجود آمده تکمیل کننده نقاشی بناست.
نقش گل و مرغ زینت بخش کاخ چهل ستون
از نقش های جالب دیگر نقش پرندگان است. اصولا نقش گل و مرغ در حدود قرن دهم هجری در ایران معمول شد. قبل از آن جز در دو یا سه نوع که در گوشه ای از تابلو نقش می شده به پرندگان با این کیفیت توجه ای نشده بود. پرندگانی که نقش شده اند عبارتنند از: سینه سرخ، گنجشک، مرغابی، قرقاول با سری شبیه هدهد. همچنین پرندگان دم بلندی که بر انحنای هر شاخه نازکی نشسته اند و گاه پروانه مکمل نقش گردیده است. طرح کلی پرندگان و دقتی که در جزئیات نقش آنان بکار رفته قابل مقایسه با نقوش پرندگانی است که از رضای عباسی- شفیع عباسی و دیگر هنرمندان این دوره باقی مانده است.
پنجره های ارسی بسیار زیبای کاخ چهل ستون
این بنا دارای دارای پنجره های چوبی بسیار ظریف و زیبا است. تالار بزرگ طبقه دوم با درهای خاتم کاری شده، ارسي هاي پنج چشمه اي با گره بندی و شیشه های رنگین با نقشهای بته جقه ای، و لوز و طاق نما و ستونها و نرده های چوبی به زیبایی تزیین شده است. این تزیینات در دوره قاجاریه به بنا اضافه شده اند.
برای دیدن جاذبه های بازار تاریخی قزوین کلیک کنید.
کاخ چهل ستون، موزه کتب قدیمی و خوشنویسی
کاخ چهل ستون که به عنوان کاخ شخصی شاه طهماسب صفوی ساخته شده بود در دوره های بعد کارکردهای دیگری پیدا کرد. در دوره پهلوی اول به عنوان ساختمان فرمانداری از آن استفاده شد. این بنا در حال حاضر به عنوان موزه خوشنویسی قزوین، محل نگهداری آثار ارزشمندی از جمله خطاطی ها و کتاب های قدیمی است.
برای دیدن دیدنی های حمام قجر قزوین روی همین نوشته کلیک کنید.
باز نشر مطالب سایت پوپک تراول تنها با ذکر نام سایت /https://poopaktravel.com مجاز می باشد.
برای دیدن مکان های دیدنی قزوین همچون بازار تاریخی قزوین و یا دروازه تاریخی دروازه درب کوشک کلیک کنید.
پی نوشت:
(1) خوانچه پوش: نوعی تاق آمودی است که در میان تویزه‌های باربر ایجاد می‌شود که در سبک کردن سازه و ایجاد راه رفت و آمد از میان تویزه‌ها را برای نمونه در کمرپوش‌ها کارایی دارد.
نویسنده مقاله و عکاس:
خانم لاله مهریاری
منابع:
1- مقاله بررسی کارکردی کاخ چهلستون (کلاه فرنگی) قزوین، مجله آرمانشهر، شماره 101 زمستان 1387، نوشته منا جباری و سمیه فتحی
2- مقاله عمارت کلاه فرنگی قزوین، مرکز مردم شناسی ایران، نوشته مصطفی صدیق ایمانی
3- سایت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قزوین
4- سایت شهرداری قزوین
5- سایت رسمی گردشگری ایران: ویزیت ایران