خواص گل محمدی و گلاب
خواص گل محمدی و گلاب: در این مقاله با پوپک تراول همراه شوید تا شما را به باغ ها و مزارع گل محمدی در کاشان و پیشینه و تاریخچه این میراث گرانبها ببریم.
پیشینه گل سرخ یا محمدی در ایران
گل سرخ که در ایران آن را بیشتر با نام گل محمدی می شناسند، یکی از ارزشمندترین و مفیدترین گل های جهان است. گل سرخ و گلاب را می توان بخشی از میراث فرهنگی و آداب و سنت های سرزمین کهن ایران دانست. و از قرن ها پیش تا کنون، در ابعاد مختلف زندگی ایرانیان حضور داشته است. این گل با گونه های گوناگون، در بخش وسیعی از سرزمین ما کشت می شود.
گلاب و گلاب گیری در ایران
از دیرباز گرفتن آب یا عرق گیاهان در کشور ما مرسوم بوده است. بر اساس آنچه در متون پهلوی آمده، به عرقیات یا آب گیاهان «تن تخمه» می گفتند.
فرآیند گلاب گیری، بدین ترتیب است که گلبرگ ها و آب را درون ظرف فلزی در بسته و بدون منفذ می ریزند. با پختن گلبرگ ها، آب معطر شده و تبخیر می شود. بخار معطر از راه لوله ای که به درون ظرف متصل است بیرون می آید و در مجاورت هوا و آب سرد به مایع یا همان گلاب تبدیل می شود. از گل خشک هم می توان با افزودن آب بیشتر گلاب درست کرد.
اسانس گل محمدی و گلاب مرغوب قمصر کاشان
شهر قمصر کاشان با کیفیت ترین گلاب از جهت بالا بودن میزان اسانس و میزان محصول را داراست. گلاب این شهر بیش از سایر نقاط دیگر کشور، شهرت کسب کرده است. کیفیت گلاب قمصر سبب شده ، هر ساله شرکت های عطر سازی کشورهای اروپایی مقدار فراوانی از این گلاب را خریداری کنند. پرورش گل سرخ و گلاب گیری، رکن اساسی اقتصاد قمصر را تشکیل می دهد و کاری بسیار با صرفه است. با توجه به اقتصادی بودن کاشت گل سرخ، در شهرهای دیگر کاشان چون نیاسر، برزک، سده و کامو نیز این گل ارزشمند کشت می شود.
در حالیکه استفاده از روش صنعتی به صرفه تر است، گلاب گیری در قمصر کاشان بیشتر به روش سنتی و با ابزارهای ابتدایی و بسیار ساده انجام می شود. تغییر این شیوه سنتی می تواند بازدهی بیشتر اقتصادی را به دنبال داشته باشد.
علاوه بر استان اصفهان و به ویژه کاشان، که از نظر تعداد واحدهای گلاب گیری نیز رتبه نخست را دارد. گلاب گیری در هشت استان دیگر شامل: فارس، کرمان، یزد، سیستان و بلوچستان، آذربایجان شرقی، غربی، خراسان و سمنان وجود دارد.
برای دیدن سوغات و صنایع دستی کاشان روی این نوشته کلیک کنید.
انواع گلاب ایرانی کدام است؟
گلاب دو آتشه، گلاب ممتاز، گلاب اعلا، گلاب ناب و گلاب های معمولی. در بین انواع گلاب ها، گلاب دو آتشه که از عرق کشی دوباره گلاب معمولی حاصل می شود، بالاترین کیفیت را داراست. اگر گلاب دو آتشه را مجدد تقطیر کنند، محصول بسیار معطری به دست میآید که همان گلاب ناب است.
برای دیدن مقاله زعفران در باورها، آیین و ادب ایران روی همین نوشته کلیک کنید.
گلاب اصل چه ویژگی هایی دارد؟
برای شناختن گلاب اصل، مهم ترین نشانه گلاب اصل آنست که مایعی روشن، شفاف با عطری مطبوع، بدون هیچ رسوب، با طعمی سنگین و کمی تلخی باشد.
کاربردهای دارویی و درمانی گلاب در طب سنتی
در طب سنتی از برخی گیاهان معطر، چون گیاهان دارویی استفاده می شود. گلاب این معجزه طبیعت و عصاره شفابخش با خواص درمانی گوناگون، در ایران از دیرباز تا کنون در میان داروهای گیاهی جایگاه ویژه ای دارد. کتاب های طب قدیم چون «قانون» ابن سینا به خواص درمانی گلاب پرداخته اند. گفته شده که ابن سینا از گلاب و گل محمدی برای درمان بیماران استفاده می کرده است.
خواص گل محمدی و گلاب برای رفع استرس و افسردگی
گلاب ماده ای شفابخش و برطرف کننده کننده بسیاری از بیماری هاست. برخی از خواص دارویی گلاب عبارتند از برای رفع استرس و افسردگی مفید است. و در تقویت اعصاب، ایجاد نشاط و آرامش و کاهش بی خوابی موثر است.
خواص گلاب برای دستگاه گوارش
گلاب برای درمان بیماری های گوارشی، تقویت معده، رفع تهوع، نفخ معده و برطرف کردن گازهای دستگاه گوارش و اسهال به کار می رود.
برای دیدن مقاله تاریخچه و خواص و طب سنتی زعفران روی همین نوشته کلیک کنید.
خواص گلاب برای قلب، پوست و مو
همچنین گلاب تقویت کننده قلب؛ در کاهش خستگی، درمان سردردهای سخت، ترمیم پوست، در تقویت لثه و بهبود آفت های دهان و گرمازدگی مفید است. گلاب، خاصیت ضدعفونی کننده دارد و برای پوست سر و مو و رفع جوش های بدن، کاربرد دارد.
خواص گل محمدی و گلاب در محصولات آرایشی
اسانس گل سرخ در صنایع آرایشی به کار می رود.این اسانس از ترکیب های رایج در عطرهای معروف و برخی از کرم هاست. در ترکیب کرم های نرم کننده، از پماد گلاب استفاده می شود.
گلاب مایع طبیعی برای پاک کردن پوست
یکی دیگر از کاربردهای گلاب، استفاده از این ماده خوشبوی طبیعی به جای محصولات شیمیایی برای پاک کردن پوست صورت است. برای طراوت بخشیدن به پوست صورت، می توان گلاب را روی پوست پاکیزه مالید. پس از جذب گلاب جریان خون افزایش می یابد و سبب شادابی پوست می شود.
خواص گل محمدی و گلاب در خوراکی های ایرانی
گلاب در بسیاری از کشورها از جمله کشورهای خاورمیانه، پاکستان، هند، مالزی و سنگاپور برای طعم بخشیدن به خوراکی های مختلف استفاده می شود. مصرف گلاب در ایران به عنوان چاشنی و افزودنی غذایی بسیار بالاست و در بین تمامی کشورها بیشترین مصرف را در بین عموم مردم دارد. عطر و طعم بی نظیر و خواص گوناگون گلاب سبب شده در ایران در صنعت شیرینی سنتی، غیر سنتی و برای مواد خوراکی و غذاها، بستنی و برخی نوشیدنی ها استفاده شود. چنانچه در شیرینی هایی چون باقلوا، گز، کلوچه، راحت الحلقوم، حلوا و غیره مصرف می شود.
«شاردن» جهانگرد فرانسوی که در زمان صفویان به ایران آمده بود در سفرنامه خود نوشته است:
« … در مجلس مهمانی و جشن، شربت و آب آمیخته به گلاب می دهند. گلاب را به آب خالص می آمیزند و می نوشند. عرق گلاب ایران بسیار مطبوع و گوارا است. برخلاف گلاب های اروپا، طعم بد ندارد. و این بدان جهت است که با روش بهتری گلاب می گیرند».
استفاده از گلاب در آیین ها و مراسم مذهبی
بر اساس متون پهلوی گل سرخ، در نزد ایرانیان از دیرباز دارای قداست بوده است و در دوران اسلامی نیز قداست خود را حفظ کرد. زیرا ایرانیان مسلمان این گل را بیشتر به نام گل محمدی می شناسند و عقیده دارند حضرت محمد (ص) از عطر این گل استفاده می کردند. ایرانیان قدیم از عطر و اسانس گل سرخ برای معطر کردن فضا، در بیشتر آیین ها و جشن های خود به کار می بردند. آثار به جای مانده از قرن های اول و دوم هجری، نشان می دهد مسلمانان مکان های مذهبی و گورها را با گلاب می شستند. این شیوه هنوز در کشور ما پا برجاست و در هنگام محرم و مراسم عزاداری در مسجدها و تکیه ها و در میان دسته های عزاداران گلاب می پاشند. و سنت گلاب پاشی در جشن ها و عروسی ها در برخی از نقاط کشورمان هنوز پا برجاست.
هر سال مقدس ترین مکان جهان، خانه کعبه را در موسم حج، پس از پرده برداری با گلاب ناب ایران شستشو می دهند.
محصولات دیگر گل محمدی
افزون بر گلاب، که پر مصرف ترین محصول گل محمدی است، محصولات مفید دیگری از گل محمدی فراهم می شود که به جهت خواص فراوان کاربردهای مختلفی دارد.که در اینجا به آن اشاره می شود:
گلبرگ تازه و خشک و غنچه ی محمدی
از گلبرگ های تازه و خشک، محصولاتی چون مربا و گل قند درست می کنند. همچنین برای تهیه دوغ و بعضی از غذاها پودر گل سرخ به کار می برند. برخی غذاها و شیرینی ها را با گلبرگ ها و غنچه گل سرخ تزیین می کنند.
در برخی از مناطق ایران چون سیرجان کرمان و داراب فارس تولید غنچه گل محمدی، به حدی اهمیت دارد که به خارج از ایران صادر می شود.
عطر یا روغن گل محمدی
هنگامی که گل سرخ را برای گرفتن گلاب فرآوری می کنند، مایعی روغنی معطر زرد کم رنگی روی آن می نشیند. که عطر یا اسانس گل سرخ است. البته تهیه عطر یا روغن گل محمدی تنها زمانی امکان دارد که قصد گرفتن گلاب در حجم زیاد را دارند.
برای دیدن آبشار نیاسر کاشان روی این نوشته کلیک کنید.
اهمیت پرورش و توسعه صنعت گل محمدی
گل سرخ از مفیدترین گل هاست و اسانس آن، گلاب را طلای مایع می نامند. پرورش گل سرخ یا محمدی در صنعت کشاورزی، غذایی، و دارویی از اهمیت فراوانی دارد. بزرگترین تولید کنندگان گل سرخ در جهان، ایران ، ترکیه و بلغارستان هستند. اکنون گل محمدی در ده استان کشور کاشته می شود و هر سال حدود 35 هزار تن گل از گلزارهای کشور برداشت می شود از این مقدار گل، حدود 10 هزار تن گلاب می گیرند. این محصول علاوه بر رفع نیاز داخلی، به عنوان یکی از کالاهای ارزشمند کشاورزی، به کشورهای گوناگون، صادرمی شود.
گل محمدی یکی از گران ترین گل های جهان
یکی از گران ترین گل ها در جهان گل محمدی است. کشور بلغارستان با تولید محصولات گوناگون فرآوری شده از گلاب چون اسانس، گل خشک و گل محمدی. این محصول را با قیمت بالایی در بسته بندی های مناسب به کشورهای دیگر صادر می کند.
نیاز به تغییر روش در صادرات گل محمدی و گلاب در ایران
دکتر ابراهیم آبادی متخصص شیمی دارویی درباره نیاز به تغییر روش در چگونگی عرضه صادرات گل محمدی در ایران گفته است:
«ارزش صادرات گلاب ایران در سال 1392 حدود 40 میلیون دلار برآورد شده است. به دلیل بازار خوب این محصول در حال حاضر شرکت های گلاب گیری در کاشان با کمبود گل محمدی روبرو هستند. در صورت رفع این مشکل قادرند میزان تولید خود را دو برابر کنند…»
همچنین وی گفته است :
«گلاب به زبان عربی «زیت الورد» در کشورهای خلیج فارس مشتریان فراوانی دارد و در صورت فرآوری نهایی اسانس و فروش محصولات آن تا 40 برابر می تواند ارزش افزوده و درآمد ایجاد کند.»
باز نشر مطالب سایت پوپک تراول تنها با ذکر نام سایت و آدرس /https://poopaktravel.com مجاز می باشد.
برای دیدن جاذبه های برزک کاشان، آبشار نیاسر، چهار تاقی نیاسر، چنار قدیمی نیاسر اینجا را کلیک کنید.
نویسنده مقاله:
خانم هما آقاجعفری، کارشناس ارشد ادبیات فارسی
منابع:
1- مقاله بررسی گلاب گیری و اهمیت آن در بخش قمصر کاشان، دکتر پرویز کردوانی، استاد جغرافیا دانشکده جغرافیا، امیر حسین غفار دانشجوی سابق کارشناس ارشد دانشگاه تهران
2- مقاله گل سرخ و فناوری تولید گلاب– محمد میر شکرایی (پژوهشگر و محقق حوزه مردم شناسی، رئیس پیشین پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی)
3- مقاله از دکان عطاری تا لابراتوارهای دارو، خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) isna.ir/news
4- لغت نامه دهخدا
5- سایت: tabibdaru.com
6- خواص گلاب و فواید گل محمدی در طب سنتی، سایت: dryazdian.com