قلعه بابک خرم دین در کلیبر، قلعه شگفتی ها
قلعه بابک خرم دین در میان جنگل های ارسباران و کوه های سر به فلک کشیده منطقه کلیبر آذربایجان شرقی، بر بالای کوهی بلند، واقع شده است. بنایی شگفت انگیز که به نام «قلعه بابک»، «قلعه جمهور» یا «دژ بابک» نیز معروف است و هنگام پیمودن یک مسیر پیاده در کوهستان، نظاره گر عظمت و شکوه آن می شویم. هر چند قدمت بنا از عهد ساسانی است، اما دلیل اصلی شهرت آن، مبازرات بابک خرم دین سردار شجاع ایرانی بر علیه خلیفه عباسی در قرن سوم هجری است.
معرفی قلعه بابک خرم دین
«قلعه بابک» در ۳ کیلومتری کلیبر در شمال شهرستان اهر و بر فراز قله در ارتفاع، حدود ۲۳۰۰ تا ۲۷۰۰ متر قرار دارد. اطراف این قلعه را، از هر طرف دره های عمیقی با 400 تا 600 متر عمق فرا گرفته است. این دژ مستحکم، مقر سردار تاریخی ایران، بابک خرمدین بوده است که در هنگام قیام بر علیه دستگاه خلافت عباسی در قرن سوم هجری ساخته شده است.
جنگ بابک خرم دین و یارانش با لشکریان عرب بیش از بیست سال طول کشید. جنگ هایی که به قصد محاصره و سرکوب جنبش خرم دینان رخ میداد، ولی هربار لشکر اعراب در کوههای بلند سرگردان می شد.خرم دینان به رهبری بابک با شبیخون های خود آنها را از دم تیغ می گذراندند و به عقب نشینی وادار می کردند. بدین ترتیب وی، استقلال ایران را در قرون اولیه تسلط اعراب، پایه گذاری نموده است.
در مسیر رسیدن به قلعه بابک، باید از گردنه‌ها و گذرگاه‌های خطرناکی عبور کرد. قلعه بابک در سال ۱۳۴۵ با شماره ۶۲۳ در لیست آثار ملی، تاریخی و فرهنگی ایران ثبت شد. مرمت آن از سال ۱۳۷۶ توسط اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی آغاز شد.
قلعه بابک کجاست؟
فاصله قلعه از تبریز
شهرستان کلیبر در ۱۸۰ کیلومتری شمال شرق تبریز و در فاصله تقریبا سه ساعت از آن واقع شده و از جاذبه های تاریخی مهم استان آذربایجان شرقی برای گردشگران محسوب می شود.
فاصله از اهر
اين قلعه همچنین در ۵۰ کيلومتری شمال شهرستان اهر و در فاصله یک ساعت و نیم از آن قرار گرفته است.
فاصله از کلیبر
نزدیک ترین شهر برای اقامت شهرستان کلیبر است که تنها سه کیلومتر از قلعه فاصله دارد. کلیبر، شهری است سرسبز، که در دامنه کوه و کنار جنگل قرار گرفته است و آب و هوای آن معتدل و کوهستانی است.
چطور به قلعه بابک برویم؟
از شهر کلیبر باید به سمت جاده قلعه بابک بروید. به دلیل شهرت و توریستی بودن این قلعه تقریبا همه این جاده را می شناسند و می توانید از افراد محلی بپرسید. این جاده آسفالت است. از کلیبر حدود هشت کیلومتر راه باید طی کنید تا به پاترول هایی برسید که مسافران را جابه جا می کنند. با این پاترول ها پس از 40 دقیقه به «اوبا»، مکان زندگی عشایر چلبیانلو می رسید.
البته اگر اهل کوه پیمایی در طبیعت هستید. می توانید به صورت پیاده از کمپ گردشگری قلعه دره سی از میان دره و درختان سرسبز، به سمت قلعه بروید. البته برای پیمودن این مسیر باید یک راهنمای محلی داشته باشید.
مسیر قلعه بابک چه جاذبه ای دارد؟
یکی از جذاب ترین قسمت های سفر به قلعه بابک و بازدید از آن، مسیر پیمایش و پیاده روی آن است. تنها جاذبه های تاریخی بنا نیست که به یاد ماندنی است. پیاده روی در دامنه کوه ها و مناظر زیبای جنگل ارسباران و حتی دیدن عشایر شاهسون و دام های آنها، سختی مسیر را از بین می برد.
قبل از اینکه به دروازه قلعه برسیم از معبری عبور می کنیم. این معبر به صورت دالانی است که پله های سنگی منظم طبیعی شکل گرفته است. پله های مسیر معبر فقط گنجایش عبور یک نفر را دارد و دو نفر به سختی می توانند از آن بگذرند. فاصله معبر تا باروی قلعه در حدود 200 متر و مقابل آن قرار دارد. از همین نقطه است که صعوبت راه و جلال و ابهت خاص این قلعه رفیع و موقعیت خیره کننده آن بیننده را دچار حیرت غرورآمیزی می نماید. جایگاه نگهبانان در بلندی دروازه واقع است و بنابراین به هر چیز و هرکس تسلط کامل داشته اند.
برای نفوذ به داخل بنا بایستی حتما از دروازه بگذریم و از کوهستان راهی برای ورود وجود ندارد. ابزار جنگی قدیمی از قبیل قلعه کوب، منجنیق. آتش افکن و نظایر آن را به اینجا راهی نبوده و کارگر نمی افتاده است.
بازديد از قلعه بابک برای عموم آزاد است و ورودی یا هزینه ای ندارد.
ویژگی های معماری قلعه
قلعه بابک که تنها بخش هایی از آن باقی مانده، سازه ای چندین طبقه دارد. تنها راه دسترسی به طبقه های بالایی بنا، در سمت شمال غربی دژ و توسط پلکانی امکانپذیر بوده است. قصر اصلی قلعه بابک شامل ۳ طبقه است که يک تالار اصلی و هفت اتاق در اطراف تالار مرکزی دارد. همه اتاق ها به تالار میانی راه دارند. در قسمت شرقی قلعه نيز چند اتاق و آب‌‌انبار وجود دارد. سقف این آب انبار با طاق جناغی و گهواره‌ای مستحکم شده بودند.
داخل قلعه بابک از برج و باروهای متعددی تشکيل شده است. در قسمت غربی، برج‌های مدور از سنگ مالون و ملات ساروج است و باروها نيز از نوعی سنگ گرانيت ساخته شده‌اند. در بنای اصلی قلعه جز سنگ مصالح دیگری بکار برده نشده. ولی در مرمت و بازسازی که در قرون چهارم و پنجم هجری انجام گردیده از آجر استفاده شده است. ساختمان قدیمی آنقدر استوار است و آن چنان ملاط سختی سنگها را به یکدیگر پیوند داده است که به ندرت اجزای آن از هم جدا می گردد.
نکته جالب درخصوص مصالح به کار رفته در سازه آب انبار، استفاده از ساروج برای جلوگیری از نفوذ آب باران و برف به فضای داخلی بوده است. بنابراین در فصل بارندگی و با بارش برف، مخزن پر میشد تا در فصل تابستان بتوانند از آب ذخیره شده در آن استفاده کنند.
برای دیدن مقاله قلعه مارکوه رامسر کلیک کنید.
قدمت قلعه بابک خرم دین
پیش از دوره ساسانیان، ظاهراً در دوره هخامنشیان، «کادوسیان» یا همان اقوام ساکن کرانه‌های جنوب غربی دریای مازندران، در آنجا زندگی می‌کرده‌اند و جنگ‌هایی نیز با هخامنشیان داشته‌اند. به باور تاریخ نگاران، قوم کادوس همان قوم طالش کنونی است. قلعه بابک در دوره ساسانی ساخته شده است. اما دلیل اصلی شهرت آن مبارزات بابک خرم دین در قرن سوم هجری است.
در ۴ اتاق قصر، در پی کاوش‌های باستان شناسی چندين تنور، سفال‌‌هایی مربوط به قرن سوم و اواخر قرن هفتم هجری و سکه‌هایی از دوران اتابکان آذربایجان (قرن 6 و 7 هجری) کشف شده است. در سال‌های گذشته تعميرات اساسی در آن انجام گرفته و قسمت‌هایی نيز به آن افزوده شده است.
برای دیدن قلعه خشتی نوش آباد اینجا را کلیک کنید.
اهمیت نظامی دژ بابک
به لحاظ سوق الجیشی موقعیت استقرار بنا بر فراز قله بسته، طوری است که بیست نفر سپاهی قادر بوده اند یک سپاه صد هزار نفری را از پای درآورند. و تلفاتی هم نداشته باشند. چه تیر و کمان و اسلحه معمول زمان را به سربازان و مستحفظاتی که بر بلندی موضع می گرفته اند. به جهت بعد مسافت کارگر نمی افتاده است. بدون اینکه قصد اغراق در بین باشد موقعیت مستحکم قلعه و قصر موصوف، آن چنان اعجاب انگیز است. که از نبوغ نظامی و بصیرت کامل بنیان گذار آن حکایت می نماید.
دژ بابک چگونه سرنگون شد؟ قلعه بابک خرم دین
عباسیان با ایجاد نفاق بین بابک و افشین سردار دیگر ایرانی و با خدعه و نیرنگ توانستند او را اسیر کنند. در 223 هجری به وسیله یارانش او را دستگیر و در بغداد ابتدا به قطع دست و پایش پرداخته و سپس او را به طرز وحشتناکی کشتند. معروف است به هنگامی که یکی از دستهایش را قطع کردند با دست بریده خون به چهره اش می مالید. و در پاسخ معتصم که علت را جویا شده بود. گفت: چهره خود را به خون می آلایم تا پریدگی و زردی رویم را حمل بر وحشت و ترس نکنند.
عکس قلعه بابک خرم دین
برای بازدید از قلعه کجا اقامت کنیم؟
هر چند می توانید در شهرستان اهر یا تبریز اقامت داشته و به کلیبر سفر کنید. اما در شهر کلیبر نیز هتل، متل و آپارتمان و سوییت برای اجاره موجود است. که با اقامت در یکی از آنها می توانید،صبح زود به سمت قلعه بابک بروید و از این سفر لذت بیشتری ببرید.
بهترین زمان بازدید از دژ بابک
هوا در بالای قلعه بابک بسیار متغیر است. در برخی فصول احتمال مه گرفتگی غلیظ هم وجود دارد.
از اواخر فروردین تا اوایل خرداد و از شهریور تا مهر را می‌توان بهترین زمان سفر به قلعه بابک دانست؛ به‌خصوص که منطقه ارسباران، بهارهای زیبایی دارد. در فصل تابستان هم می‌توانید از این قلعه دیدن کنید؛ هرچند کوه‌پیمایی زیر تابش نور خورشید ممکن است قدری دشوار باشد.با توجه به‌شدت سرمای هوا در فصل زمستان، سفر به این منطقه اصلا توصیه نمی‌شود. در هر صورت به‌واسطه محیط کوهستانی منطقه، بهتر است لباس گرم و کفش کوهنوردی همراه خود ببرید.
برای دیدن قلعه الموت، دژ مستحکم اسماعیلیان و یا بابک خرم دین که بود کلیک کنید.
تورهای طبیعت گردی در آذربایجان شرقی
تورهای طبیعت گردی گروهی 3-4 روزه در آذربايجان شرقی شامل بازدید و گشت در کليبر ،جنگل‌های ارسباران، قلعه بابک، پل خداآفرين، روستای پلکانی اشتبين، شهر جلفا ،آسياب خرابه، کليسای سنت استپانوس، رود ارس، روستای کندوان و شهر تبريز برگزار می شود.
باز نشر مطالب سایت پوپک تراول تنها با ذکر نام سایت و آدرس /https://poopaktravel.com مجاز می باشد.
نویسنده مقاله و عکاس: قلعه بابک خرم دین
خانم لاله مهری یاری
منابع: قلعه بابک خرم دین
1- مقاله قلعه جمهور «دژ بذ» جایگاه بابک خرم دین، نوشته کام بخش فرد، هنر و مردم 1345 شماره 50
2- خبرگزاری جمهوری اسلامی و میراث آریا
3- سایت رسمی گردشگری ایران: https://www.visitiran.ir/