خانه سرهنگ ایرج در پامنار، جایی که فیلم «مهمان مامان» ساخته شد
خانه سرهنگ ایرج یکی از عمارت های زیبا و خاطره انگیز محله پامنار به شمار می آید و تاریخچه آن به اواخر زمان قاجار بر می گردد. علاوه بر تاریخی بودن، این خانه قدیمی لوکیشن فیلم «مهمان مامان» به کارگردانی «داریوش مهرجویی» نیز هست. ایوان پر تزیین و ستون دار خانه، صحنه سفره شام مهمانی مامان را با همه همسایگان تداعی می کند.
جاهای دیدنی تهران که کمتر شنیده اید!
دیدنی: خانه تاریخی اتحادیه در لاله زار
تاریخچه خانه سرهنگ ایرج
خانه سرهنگ ایرج یکی از عمارت های منحصربفرد محله پامنار است که قدمت آن را اواخر دوره قاجار تخمین زده اند. در اولین نقشه علمی تهران (درون حصار صفوی) که توسط موسیو کرشیش اتریشی در سال 1275 ه.ق طراحی شده بود، این عمارت جزئی از املاک «میرزا آقاخان» ثبت شده و تقریباً اکثر زمین ها و بناهای اطراف آن نیز به نام «میرزا آقاخان» ثبت شده است.
پیشنهاد ما: خانه دبیرالملک در عودلاجان
پس از آن در سال 1309 ه.ق به دستور ناصرالدین شاه، نقشه دیگری از تهران که این بار توسعه یافته و درون «حصار ناصری» قرار دارد، توسط «عبدالغفار» تهیه می شود که این خانه را در تملک «میرزا زکی خان خویی» نشان می دهد.
در دوره رضا شاه، افراد نظامی و ارتشی جایگاه اجتماعی و سیاسی بالایی پیدا می کنند و این خانه از سال 1315 تا 1370 شمسی به مدت 60 سال در تملک «سرهنگ ایرج» بود. ایشان افسری باتجربه، وفادار و خوش نام در دوره پهلوی اول و دوم بود.
پس از انقلاب، این خانه تاریخی در سال 1370 شمسی به «آقای مشتاقی» فروخته شده و سپس به «آقای شمس» فروخته می شود.
دیدنی: موزه های تهران
اما خوشبختانه نظر به ارزش تاریخی بنا سرانجام در دهه 90 شمسی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری پیش قدم شده، مالک خانه می شود و اقدام به مرمت و بازسازی آن می کند.
امروز به طور دقیق نمی توان گفت که خانه کنونی سرهنگ ایرج در چه زمانی ساخته شده، ولی با توجه به بررسی های تاریخی انجام شده در منطقه حداقل قدمت پیش بینی شده برای بنا 90 سال است و به احتمال فراوان تاریخ ساخت بنا در طی سال های 1285 تا 1290 شمسی بوده است.
عمارت سلطان بیگم با تالار آینه دیدنی اش!
معماری خانه سرهنگ ایرج
معماری خانه تاریخی سرهنگ ایرج از نمونه های ارزشمند و کامل دوره قاجار در محله پامنار است. البته احتمال داده می شود که این خانه، بخشی از مجموعه خانه های «میرزا آقاخان» بوده است که بعدها تغییر کرده است. نوع معماری نه درونگرای کامل و نه برونگرای کامل است که البته در اواخر عهد قاجاری معمول بود و به بیرون عمارت هم مانند درون توجه می شد.
این عمارت با سه حیاط مرکزی و دالان بلند خود، یکی از عمارت‌های یگانه اودلاجان است. تزیینات شاه‌نشین اصلی در حیاط مرکزی، از نمونه‌های شاخص در این حوزه است. همچنین حیاط دوم و عمارت موجود در حیاط دوم و بخش خدمه از دیگر بخش های این خانه است.
دو بخش بيرونی مجموعه شامل ورودی، هشتی، دالان، کالسکه خانه، اتاق نشيمن، سردابه، حمام، آب انبار است.
بخش اندرونی با 2 حياط و بخش‌هايی همچون ايوان و تالارهای تودرتو، مهمانخانه، اتاق‌های پذيرايی، مطبخ، بالاخانه، تابستان‌نشين و حوض خانه را داراست.
خانه های قدیمی: خانه موزه بازار
هشتی و راهروی خانه
ورودی بنا دارای یک فضای تقسیم است که به هشتی خانه وصل می شود. پس از آن هشتی خانه که به شکل هشت ضلعی زیبا طراحی شده دارای سقف کلمبو و قاب بندی های فاخر است. یک راهروی طولانی و نسبتا عریض به این هشتی متصل است و دارای سقف آجری قوس دار است. در بدنه چوبی راهرو هفت سکو به شیوه خانه های قدیمی تعبیه شده است که بسیار جالب است.
از این راهرو، یک ورودی به حیاط فرعی اول باز می شود و سپس درِ دوم به یک اتاق کوچک راه دارد که دارای پلکانی برای رفتن به پشت بام است. سرانجام در انتهای راهرو، ورودی به حیاط اصلی قرار گرفته است. در فیلم مهمان مامان ساکنین خانه در این راهرو خیلی رفت و آمد می کردند.
حیاط اصلی
حیاط اصلی که در بخش جنوب شرقی خانه قرار گرفته، بسیار بزرگ (30 در 70 متر) است که در فیلم «مهمان مامان» جزء بخش های کلیدی فیلم بود. در وسط حیاط حوض بزرگ و زیبایی قرار داشته که امروزه چیزی از آن باقی نمانده است و همچنین باغچه و درختان آن نیز نیاز به رسیدگی و احیا دارند.
دورتادور حیاط را بناهایی پوشانده اند اما عمارت اصلی و ایوان زیبای خانه در سمت شمالی حیاط واقع شده اند. دو ردیف پله باشکوه و دو ستون زیبا جلوه این ایوان را کامل می کنند.
ایوان
ایوان خانه که تمام دیوارهای بدنه اش با گچبری های زیبا تزیین شده است و دارای دو ستون با سرستون های گچی است و از سمت جنوب روبه حیاط باز است. درها و پنجره های چوبی در بخش شمالی ایوان قرار دارند که به اتاق اصلی راه دارند. در داخل بنا هم تزیینات گچبری، بخاری دیواری پرکار (شومینه) و سایر تزیینات دیده می شود.
کاربرد جذاب چوب در ساختمان
در این بنای قدیمی، استفاده جذاب و خوبی از چوب شده بود. چوب از مصالح اصلی در معماری خانه های تهران و پامنار بوده است. معمولاً هنرمندان تهرانی در ساخت بخش ها و الحاقات چوبی عمارت ها، مهارت های عجیب و غریبی از خود نشان داده اند که نمونه آن در این بنای قاجاری وجود داشته است. در عمارت سرهنگ ایرج سرشیرهای چوبی زیبایی به ظرافت کار شده بود که ظرافت آنها حتی از سرشیرهای به کار رفته در «کاشان» که موطن اصلی این ظریف کاری ها هستند، بهتر و زیباتر است.
این عمارت زیبا که توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به خوبی تعمیر و مرمت شده، در سال 1397 به عنوان پایگاه استارت آپ های شرکت های نوپای گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی افتتاح شد و اکنون (زمستان 1402) در دست تعمیر و بازسازی است تا به عنوان مکانی فرهنگی و تفریحی پذیرای گردشگران شود.
خانه تاریخی سرهنگ ایرج که با شماره 13857 در فهرست آثار ملی ثبت شده، 1650 مترمربع عرصه و 900 مترمربع اعیان دارد و کاربری گذشته بنا نیز اقامتی – اداری با تعداد 50 اتاق بوده است. کاربری مصوب این بنا نیز در حال حاضر فرهنگی، هنری، پذیرایی در نظر گرفته شده است.
تزیینات خانه تاریخی سرهنگ ایرج
تزیینات بنا به سه دسته قابل تقسیم است:
گچبری
دسته اول تزیینات گچی است که به شکل گچبری در تمامی بخش های بنا قابل رؤیت است و از نمای بیرونی ورودی کوچه تا درون اتاق ها این شکل تزیین دیده می شود. تمام ستون‌ها و سردرها با اسليمی ها و گل و بته تزيين شده است. همچنین بخاری های دیواری در عمارت اصلی نیز دارای تزیینات گچبری هستند.
طاق نیم دایره ورودی بنا که در سرتاسر آن گچبری های گل و برگ به زیبایی طراحی شده دیده می شود. همچنین در حیاط اول خانه نیز ایوانی ستون دار قرار دارد که سرستون های آن دارای تزیینات گچی مشابه است.
آجر چینی
تزیینات آجری که نوع دیگری از هنر زینتی این خانه را تشکیل می دهد تقریبا در همه بخش ها پراکنده است. از جمله آجرچینی زیبا به سبک خفته در بدنه های حیاط و نیز لبه کاری و قطاربندی لبه بام ساختمان که به صورت یک در میان با کاشی لعابدار طراحی شده است. در واقع رخ بام زیبای این خانه آنرا از سایر بناها متمایز می کند. آجر چینی چشم گیر که مختص خانه های اعیانی بوده در سقف هشتی و نیز فضای تقسیم در ورودی ساختمان نیز وجود دارد.
کاشی کاری
نوع سوم تزیینات این خانه، تزیینات کاشی کاری هستند که به صورت جزئی استفاده شده است. بیشترین کاربرد کاشی های قدیمی را در کف اتاق های عمارت اصلی می توان دید.
عمارت سرهنگ ایرج، لوکیشن مورد علاقه فیلمسازان
عمارت سرهنگ ایرج مورد علاقه بسیاری از فیلمسازان است تا به عنوان لوکیشن از آن استفاده کنند. این امر، به دلیل ارزش بنا و بخاطر احتمال خسارت به آن، کمتر مورد قبول مالک دولتی آن قرار گرفته. تنها فیلمی که تا کنون در این عمارت کار شده، فیلم «مهمان مامان» بر اساس نوشته‌ای از «هوشنگ مرادی کرمانی» است که با کارگردانی «داریوش مهرجویی» در سال ۱۳۸۲ ساخته شد.از فیلم های قابل توجه در کارنامه داریوش مهرجویی است که در زمان خودش، هم مورد توجه مردم و هم با استقبال خوب منتقدان مواجه شده بود.
در اين فيلم كه در بيست و دومين دوره جشنواره فيلم فجر، سيمرغ بلورين بهترين فيلم را دريافت كرد، اغلب بازيگران اصلي چون گلاب آدينه، پارسا پيروزفر، حسن پورشيرازی و فريده سپاه منصور نامزد دريافت سيمرغ بودند.
فيلم مهمان مامان كه به دليل نمايش عادات و رفتار اقشار مختلف ايرانی ها، از آن به عنوان اجاره نشين های دوم مهرجويی ياد مي شود، داستان خانواده‌ايست كه قرار است تازه عروس و دامادی، مهمان سرزده شان باشند و چون وضع مالی خانواده خوب نيست، همسايگان دست به دست هم می دهند تا آبروی صاحبخانه را حفظ كنند.
مهمان مامان یک قصه پریان
این‌بار مردمی را نشان می‌داد که هر چند آه در بساط ندارند اما به‌خوبی می‌دانند که از زندگی‌شان چه می‌دانند. فضای امیدوارانه و سرخوشانه مهمان مامان، ربطی به تلخی ذاتی موجود در، حتی، بامزه‌ترین فیلم‌های قبلی مهرجویی (مثل اجاره‌نشین‌ها) نداشت. برخی این فیلم را چنین جمع‌بندی کردند:«دوستداران فیلم، نگاه سرخوش فیلمساز را نوعی پیام «دم را غنیمت شمار…» دانستند و دیدگاه خیام‌وار مهرجویی را ستودند.
آدرس، بازدید
آدرس خانه سرهنگ ایرج: تهران،خیابان پامنار،کوچه صوفیانی،کوچه برزویی.
این مجموعه هنوز در دست مرمت و بازسازی است و از این رو بازدید عمومی ندارد.
باز نشر مطالب سایت پوپک تراول تنها با ذکر نام سایت /https://poopaktravel.com مجاز می باشد.