محله پامنار تهران، خانه های قدیمی و جاذبه های پامنار
محله پامنار تهران محله ای در دل عودلاجان بزرگ است که در کنار محله «سرتخت» و «سرچشمه» یکی از قدیمی ترین محلات تهران محسوب می شود و زمانی شکل گرفت که شاه تهماسب صفوی به دور تهران حصار کشید و تهران از یک روستای بی نام و نشان به یک شهر تبدیل شد. وجه تسمیه گذر پامنار، وجود تک منار زیبا «مسجد پامنار» معروف به «مسجد و مدرسه میرزا صالح» از آثار دوره صفویه است. به دلیل قدمت و اصالت این محله، پامنار را شناسنامه شهر تهران می دانند که به هیچ وجه قابل جایگزینی نیست.
جاهای دیدنی تهران که کمتر شنیده اید!
پامنار جزء معدود محله های تهران است که هنوز هم حال و هوای عهد گذشته و خاطره تهران قدیم را حفظ کرده است. کوچه های باریک با یک جوی آب در وسط و خانه هایی با سر در آجری قدیمی و یا گاه دیوارهای کاه گلی که به سختی سرپا مانده اند.
دیدنی: خانه دبیرالملک در عودلاجان
«پامنار» که ابتدا گذرگاه اصلی تهران به سمت دروازه شمیران بود به تدریج گسترش یافت و به صورت بازاری همراه با کاروانسرا، مسجد، بازارچه و باراندازها درآمد و یک قطب تجاری مهم در محله عودلاجان شد.
از طرف دیگر وجود قنات ها، باغ های سرسبز و هوای خوش آن باعث شد تا اعیان و درباریان قاجار عمارت های بزرگ و باشکوه خود را در این محله بنا کنند.
ادیان در پامنار
شخصیت‌های بزرگی در «پامنار» زندگی کرده‌اند که هر کدامشان نقش و تأثیر مثبتی در شکل‌گیری هویت تهران داشته‌اند. از امین‌حضور که خیابان ناصری را شکل داد تا علی‌خان نظام‌الدوله معیرالممالک که عمارت شمس‌العماره را بنا نهاد. این محله از بُعد مذهبی نیز در جایگاه ویژه‌ای قرار دارد و مسجد پامنار یکی از زیباترین یادگارهای مذهبی تاریخی صفوی در این محله است. در گذشته کلیمیان و زرتشتیان تهران در پامنار زندگی می‌کردند، اما به مرور زمان کلیمیان به خارج از ایران یا سایر نقاط کشور مهاجرت کردند و زرتشتیان هم در تهران جدید پراکنده شدند.
دیدنی: سرای کاظمی محله امامزاده یحیی عودلاجان
در سال 1385 بافت تاریخی عودلاجان و پامنار به فهرست آثار ملی پیوست تا بخش وسیعی از یادگار حصار ناصری تهران، حفظ شود. امروزه هرچند از عمارت های زیبا با اندرونی، بیرونی و حیاط های باصفایش خبری نیست اما به یکی از مهم ترین مقاصد گردشگری تهران تبدیل شده و همچنین لوکیشن فیلم و سریال های زیادی بوده است که خود بر جاذبه گردشگری منطقه می افزاید.
چگونه به پامنار برویم؟
بهترین وسیله برای رفتن مترو بهارستان است. از آنجا با پیاده روی تقریبا 15 دقیقه ای وارد خیابان ابن سینا شوید، سپس به خیابان امیرکبیر و خیابان پامنار بروید.
دیدنی: عمارت سلطان بیگم شجاعی یا خانه موزه بازار
وقایع و اتفاقات پامنار
از جمله اتفاقات مهم تاریخی، سیاسی و فرهنگی پامنار می توان به قتل سفیر روسیه در باغ ایلچی بازار به دست مردم خشمگین تهران اشاره کرد. همچنین پامنار در سال های ملی شدن صنعت نفت، به دلیل سکونت آیت الله کاشانی در آن، به یکی از کانون های مهم سیاسی تبدیل شده بود. انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی و شهادت بهشتی و هفتاد و دو نفر از همراهانش، نیز در مجاورت همین محله بود.
شخصیت ها و افراد سرشناس پامنار
در دوره فتحعلی شاهی رجال و بزرگان حکومتی مثل میرزا بزرگ نوری (پدر بهاء الله پیامبر بهاییان)، یوسف خان گرجی و میرزا شفیع در این محدوده عمارت های زیبایی برای خود داشتند. اما محله هنوز به پامنار معروف نشده بود.
در دوره ناصرالدین شاه شخصیت هایی درباری همچون امین حضور، علی‌خان معیرالممالک، میرزا آقاخان نوری صدراعظم به همراه پسر و برادرزاده هایش، شاهزاده رکن الدوله (پسر سوم محمدشاه قاجار) بهاء الدوله، صدیق الدوله، مشیر خلوت و نیز افرادی چون موتمن الاطباء پزشک مخصوص ناصرالدین شاه، امینه اقدس همسر محبوب ناصرالدین شاه در محله پامنار می زیستند.
در دوره های بعدی سرهنگ ایرج از نظامیان برجسته دوره پهلوی اول، ابوالحسن صدیقی مجسمه ساز برجسته و آیت الله کاشانی تنها بخشی از افراد سرشناس پامنار بودند.
دیدنی: بازارچه صنایع دستی عودلاجان
تاریخچه محله پامنار
وقتی شاه تهماسب صفوی به دور تهران حصار کشید تا از هجوم دشمنان و بی آبی در امان باشد، باغ و زمین های زیادی به همراه منابع آبی تهران که در شمال آن قرار داشت داخل حصار قرار گرفتند که از آن جمله، زمین و باغ هایی بود که بعدها به محله «پامنار» و «عودلاجان» تغییر نام یافت. این مسئله اهمیت این دو محله قدیمی را در زمان صفویه نشان می دهد. در دوره صفوی «مدرسه میرزا صالح» در میان باغ های پرشمار محل درس و بحث طلبه های تهرانی بود.
دوره قاجار
وقتی آقا محمدخان تصمیم گرفت تهران را پایتخت خود کند، تهران به ناگاه شهری پراهمیت شد و به دنبال آن توسعه و گسترش یافت. با سلطنت فتحعلی شاه محله های عودلاجان و پامنار رشد و گسترش بیشتری به خود دیدند.
زمین های محله عودلاجان نزدیک به ارگ سلطنتی بود. از طرفی وجود باغ و قنات ها آب و هوای منطقه را خوش کرده بود و آن را مناسب ساخت عمارت های بزرگ اعیان قاجار کرده بود. به این ترتیب درباریان عمارت هایی چند هزار متری در اینجا ساختند و حضور آنها به اهمیت و رونق منطقه افزود.
محله دروازه شمیران قدیم، در بخش شمالی خیابان پامنار امروزی، از قدیمی ترین محله های عودلاجان بود. دروازه شمیران از زمان شاه طهماسب در شمال پامنار قرار داشت و تنها دروازه عودلاجان به خارج شهر بود.
دوره ناصرالدین شاه
در زمان سلطنت ناصرالدین شاه «گذر پامنار» شکل گرفت. گذر پامنار یکی از گذرگاه های محله «عودلاجان» بود که به صورت بازارچه ای به طول بیش از یک کیلومتر، چهار راه سرچشمه را به شبکه بازار متصل می ساخت. پامنار گذر اصلی دروازه شمیران به شهر تهران بود که شامل «کاروانسرای پامنار» و «مسجد عودلاجان» و «مجموعه بازارهای اطراف» بود. این بناها پامنار را به یکی از قطب های تجاری مهم زمان خود تبدیل کرد.
اما پامنار همیشه شکوه خود را حفظ نکرد. به تدریج در زمان ناصرالدین شاه شهر تهران گسترش یافت و جمعیتش رو به فزونی گذاشت. با تخریب «حصار طهماسبی» و برپایی «حصار ناصری» محله هایی چون «دولت» مورد توجه رجال و اعیان قاجار قرار گرفت و عودلاجان و پامنار به بازاری ها و رجال دسته دوم تعلق گرفت. این روند تا دوره محمدرضا شاه ادامه داشت.
در دوره پس از انقلاب و با گسترش بازار تهران، بیشتر اهالی اصیل منطقه خانه های خود را فروختند و این محله قدیمی با ارزش به محلی برای انبار بازاری ها تبدیل شد.
وجه تسمیه پامنار
خیابان پامنار یکی از خیابان های مهم «محله پامنار» و محدوده بازار تهران است. این خیابان در سال 1335 شمسی ساخته شده است اما در قدیم گذر پامنار را به دروازه شمیران می شناختند و انتهای شهر تهران محسوب می شد. وجه تسمیه گذر پامنار، وجود تک منار زیبا «مسجد پامنار» معروف به «مسجد و مدرسه میرزا صالح» از آثار دوره صفویه است.
موقعیت و مکان های معروف پامنار
خیابان پامنار در شرق خیابان ناصرخسرو، در جهت جنوب به شمال است که از خیابان پانزده خرداد آغاز شده و تا خیابان امیرکبیر امتداد دارد. بازار مروی، رستوران سنتی عودلاجان، بازار بزرگ پامنار، بازار مترو، پاساژ بزرگ خیام و مسجد آیت الله شاه بابا از جمله مکان های معروف خیابان پامنار تهران هستند.
محله مروی کجاست؟
«محله مروی» غرب پامنار، در عودلاجان پایین تر از کوچه خدابنده لو شکل گرفت. از آنجا که خانه، باغ، بازارچه و مسجد خان مروی در آنجا بود به محله مروی شهرت یافته بود. محمد حسین خان مروی اول یک مدرسه و باغ در غرب پامنار مدرسه در زمین های بایر نزدیک ناصر خسرو امروزی ساخت و باغ روبروی آن را هم به عنوان گردشگاه عمومی تعیین کرد. کوچه ای هم که مدرسه در آن قرار داشت به کوچه مروی معروف شد که یک سر آن به خیابان ناصرخسرو و سر دیگر به خیابان پامنار امروزی می رسید. پس از ساخته شدن محله مروی و با وفور آب و درخت و هوای مطبوع، عودلاجان بیشتر مورد توجه اعیان و سران دولتی قرار گرفت. فرمانفرما، اسماعیل خان تحویلدار و حسین خان نظام الدوله در محله شاه غلامان عودلاجان خانه و عمارت ساختند.
خانه های قدیمی پامنار
معرفی خانه موتمن الاطباء
عمارت موتمن الاطباء از خانه های زیبا و منحصر بفرد پامنار است که در سه طبقه ساخته شده و بعد از شمس العماره از مرتفع ترین عمارات تهران قدیم بود. این عمارت متعلق به «موتمن الاطباء» طبیب مخصوص ناصرالدین شاه بود. شاه هم به پاسداشت زحمات او، کوچه محل سکونتش را به نام وی تغییر نام داد. این عمارت تاریخی لوکیشن فیلم ها و سریال های مختلف از جمله «شهرزاد» و «خانه پدری» بوده است.
آدرس: بهترین وسیله برای رفتن مترو بهارستان است. از آنجا با پیاده روی تقریبا 15 دقیقه ای وارد خیابان ابن سینا شوید، سپس به خیابان امیرکبیر و خیابان پامنار بروید. با کمی پیاده روی به مسجد کاشانی و بن بست موتمن الاطباء می رسید.
خانه سرهنگ ایرج، لوکیشن مهمان مامان
خانه سرهنگ ایرج یکی از عمارت های خاطره انگیز محله پامنار به شمار می آید و تاریخچه آن به اواخر قاجار بر می گردد. این خانه قدیمی لوکیشن فیلم «مهمان مامان» به کارگردانی «داریوش مهرجویی» نیز هست. ایوان پر تزیین و ستون دار خانه، صحنه سفره شام مهمانی مامان را با همه همسایگان تداعی می کند.
آدرس خانه سرهنگ ایرج: تهران،خیابان پامنار،کوچه صوفیانی،کوچه برزویی.
خانه اردیبهشت عودلاجان
این خانه که امروزه بازسازی شده و «موسسه فرهنگی هنری اردیبهشت اودلاجان» نام گرفته در واقع اندرونی عمارت بزرگ میرزا محمد ناظر در دوره قاجار است. برنامه های موسسه شامل نمایش فیلم، کتابخانه، شب های موسیقی و معماری است.
باز نشر مطالب سایت پوپک تراول تنها با ذکر نام سایت /https://poopaktravel.com مجاز می باشد.