بابک خرم دین که بود؟ خرم دینان و مزدکیان که بودند؟
بابک خرم دین و جنبش خرم دینان نوعی از مقاومت و مبارزه ایرانیان در برابر اعراب و خلفای ستمگر عباسی بوده است. در این مقاله سعی کردیم تا به زندگی، دین و مذهب بابک خرم دین و نیز نحوه تشکیل جنبش خرم دینان و مبارزات آنها بپردازیم.
مقدمه
حکومت ساسانیان که زمانی دراز از شکوه و جلال و عظمت برخوردار بود و اعراب را تحت نفوذ و استیلای خود داشت، به دلیل فساد و تباهی داخلی، تفرقه و کژخویی و از طرف دیگر سست رایی موبدان سبب بروز اختلافات دینی شده بود و آن حکومت، در حال تزلزل و از هم پاشیدن بود. در همین زمان پیامبر اسلام، حضرت محمد (ٌص)، تلاش می کرد عرب های بیابان گرد و به دور از تمدن را که در شرک و جور به سر می بردند در زیر پرچم اسلام گرد آورد و با یکدیگر متحد کند. او می خواست پیام خود را که دعوت به وحدت، برادری و برابری بود، به گوش جهانیان برساند.
نامه پیامبر اسلام به خسرو پرویز
در پی این هدف، پیامبر در سال ششم یا هفتم هجری نامه ای به خسرو پرویز پادشاه ایرانی فرستاد و وی را به آیین اسلام دعوت کرد. پادشاه ایران، پس از خواندن نامه، آن را با خشم و نفرت پاره کرد. وی نمی دانست که سرانجام، آن آیین عالم گیر، بنای کاخ های مخلوق پرستی را سرنگون خواهد کرد.
شکست ساسانیان از اعراب
در زمان خلافت عمر و پادشاهی یزدگرد ساسانی، در جنگی سخت و طولانی که بین سپاه ایران و عرب رخ داد، لشکر عظیم ایران، با آن همه تجهیزات و ادوات جنگی در کمال ناباوری از سپاه تازی که سلاحشان خنجر و نیزه بود شکست خورد. ایرانیان، تحت سلطه عرب ها درآمدند. بی شک آنچه سبب پیروزی لشکریان تازی شد، چیزی جز ناخرسندی و نا امیدی سپاهیان ایرانی و وحدت، عشق و ایمان عرب ها نبود.
فاتحان عرب و ظلم و ستم بر ایرانیان
فاتحان عرب و حاکمان آنها، همچون بنی امیه و بنی عباس با دید برتری نژاد عرب بر ایرانیان می نگریستند. آنها با عجم با قساوت، خشونت و تحقیر رفتار می کردند. اینگونه امور، برای ایرانیان آزاده و متمدن قابل تحمل نبود. ادامه این رفتارهای سلطه گرایانه و جور و ستم بر ایرانیان بسیار دشوار بود. اغلب خلفای عرب شعار اسلام سر می دادند، ولی خود رعایت هیچ یک از دستورات اسلامی را نمی کردند. در مقابل آنان عده زیادی از ایرانیان به شدت تحت تاثیر تعالیم حیات بخش اسلام بودند و از آیین پیامبر (ص) پیروی می کردند. آن دسته از ایرانیان که خواهان بازگشت شکوه و جلال نژاد آریایی بودند نیز با اعراب مخالفت شدید داشتند. ایرانیان آزاده از هر گوشه ایران برای مقابله با حاکمان عرب قیام می کردند و عده ای را که با عقاید آنها موافق بودند با خود همراه می کردند.
قیام بابک خرم دین
بابک خرم دین یکی از سردمداران ایرانی ملی گرا بود که با هدف مبارزه با خلفای عرب، به پا خاسته بود. مبارزه او سالیان دراز به طول انجامید. هر چند سرانجام در این راه کشته شد، ولی تعداد زیادی از مخالفان را سرکوب کرد.
برای دیدن قلعه خشتی نوش آباد در استان اصفهان و نیز آیین مانی و مانویت روی همین نوشته کلیک کنید.
بابک خرم دین که بود؟
از اصل و نسب بابک خرم دین آگاهی درستی در دست نیست و در روایت هایی هم که در کتاب ها آمده اختلاف زیادی وجود دارد. برای مثال دینوری، صاحب کتاب «اخبار الطول»، وی را از فرزندان «مطهر» دخترزاده ابومسلم می داند. در حالیکه ابن ندیم در کتاب الفهرست آورده است که پدر بابک خرم دین از اهالی شهر مدائن بود و با حرفه روغن فروشی روزگار می گذراند. پس از آن به دلیل نامعلومی به آذربایجان سفر کرد و در همان دیار ساکن شد. وی در آنجا با مادر بابک ازدواج کرد.
دوران سخت کودکی بابک
بابک در کودکی پدرش را از دست داد و یتیم شد. سپس تحت سرپرستی مادر رشد کرد. آنان در فقر و تنگدستی روزگار می گذرانیدند. به ناچار بابک از آغاز کودکی به شغل چوپانی مشغول شد، تا اندکی از هزینه زندگی را تامین کند. بدین گونه آن دوران را سپری کرد تا به سن رشد و بلوغ رسید.
بابک و آشنایی اتفاقی با آیین مزدک
در همین دوره، جاویدان بن سهل که مرد مبارز و ثروتمندی از رؤسای خرمیّه آذربایجان بود، در پی آن بود که آیین خرم دینان را که باز مانده از دین مزدک بود، تازه کند. در آن زمان هنوز دین مزدک در تعدادی از شهرهای ایران چون گرگان، دیلمان، آذربایجان، ری، همدان و… پیروانی داشت. وی به طور اتفاقی با بابک آشنا شد و با وجود جوانی آثار دانایی را در او دید. از مادر بابک خواست که اجازه دهد که پسرش دستیار وی باشد و بابت آن دستمزد خوبی دریافت کند. مادر بابک پیشنهاد جاویدان را پذیرفت و آن را گشایشی برای رهایی از فقر دانست.
برای دیدن قلعه مارکوه رامسر یکی از قلعه های اسماعیلیه روی همین نوشته کلیک کنید.
انتخاب بابک به جانشینی
پس از مدتی در جنگی که میان جاویدان با دشمن خود درگرفت، وی زخمی شد و سپس مُرد. همسر جاویدان به یاران همسرش گفت: که «جاویدان بابک را خلیفه خود کرده است و اهل این نواحی را به پیروی او وصیت کرده و روح جاویدان به وی تحویل کرده است. شما را وعده داده است که بر دست او فتح و ظفر یابید.»
بابک پس از گردآوری یاران جاویدان، ایشان را به سلاح های جنگی مجهز کرد. عده زیادی از کشاورزان و روستاییان نیز با او همراه شدند و بدین ترتیب نهضت خود را آغاز کرد.
پیوستن مردم به بابک
نویسنده مجمل التواریخ درباره بابک می گوید: «بابک خرم دین به جانب آذربایجان برخاست و کارش سخت عظیم و بزرگ شد. اصل ایشان از روزگار قباد بود، از مزدک بن بامدادان موبد موبدان قباد. چنانکه یاد کرده ایم چون نوشیروان ایشان را بکشت. پس مزدک را زنی بود خرمه بنت فاده. به روستای ری افتاد و مردم را دعوت کرد به دین مزدک و از آن پس «خرمه دین» خواندنشان. و مزدکی به جای رها کردند و به عهد هارون الرشید قوت گرفتند. در این وقت بابک بر ایشان مهتر شد و جمعی بسیار بکشتند و کارش روزگاری بماند.»
برای خواندن مقاله قلعه الموت، دژ مستحکم اسماعیلیان روی همین نوشته کلیک کنید.
دین و مذهب خرم دینان
تمام کتاب های فارسی و عربی بابک و پیروانش را خرم دین خوانده اند. ولی با اختلاف زیاد در منابع، پاسخ درست و روشنی در زمینه آغاز پیدایش و جزئیات عقاید خرم دینان و میزان شباهت آن به آیین مزدکیان، نمی یابیم. پاسخ این پرسش ها همچنان در پرده ابهام باقی مانده است.
عناصر آریایی، مزدکی و ملی شکل دهنده باور خرم دینان
به هر حال با حدس و گمان گفته اند: که مذهب خرم دین از دو عنصر یکی آریایی ایرانی پیش از اسلام و برخی از عقاید مزدکیان و دیگری عنصر ارتجاعی و ملی ایرانی پس از اسلام تشکیل گردیده است. ایشان این نهضت را برای مقابله و کوتاه کردن دست بیگانگان و تازیان از ایران بنیان نهادند. این آیین در زمان بابک گسترش و ترویج فراوان یافت و به منتهای قدرت خود رسید.
خرم دینان به چند دسته تقسیم می شوند؟
ابوالمظفر اسفراینی در کتاب التبصیر فی الدین خود می گوید «خرمیّان دو گروهند: گروهی از ایشان پیش از دولت اسلام بودند و ایشان مزدکیانند. همه محرمات را حلال می دانستند و می گفتند: مردم همه در دارایی و زن شریکند و انوشیروان در پادشاهی خود ایشان را کشت. گروه دوم خرمیّانند که در دولت اسلام آشکار شدند مانند بابکیان و مازیاریان و ایشان را محمره نامیدند. اما بابکیان پیروان بابک خرمی بودند که در ناحیه آذربایجان پدید آمد و پیروانش بسیار شدند و همه محرمات را حلال می دانستند.»
برای خواندن ادامه مقاله در مورد جنبش خرم دینان، بابک خرم دین و افشین کلیک کنید.
باز نشر مطالب سایت پوپک تراول تنها با ذکر نام سایت و آدرس /https://poopaktravel.com مجاز می باشد.
برای دیدن مقاله آثار مانی، کتاب ها و نوشته ها، یا سفرنامه ناصرخسرو کلیک کنید.
نویسنده مقاله:
خانم هما آقاجعفری، کارشناس ارشد ادبیات فارسی
منابع:
1- دو قرن سکوت– نویسنده عبدالحسین زرین کوب- انتشارات سخن– چاپ شانزدهم
2- سیاست نامه خواجه نظام الملک طوسی– به کوشش دکتر جعفر شعار– انتشارات امیرکبیر– چاپ چهارم
3- بابک خرم دین– دلاور آذربایجان– تالیف سعید نفیسی– انتشارات اساطیر
عکاس:
لاله مهریاری