آب انبار سردار بزرگ قزوین، بزرگترین آب انبار تک گنبدی ایران

• تاریخی, قزوین
• می 2, 2021

آب انبار سردار بزرگ قزوین بزرگترین آب انبار تک گنبدی ایران است که در سال 1227 قمری در دوران قاجار ساخته شد. گنبد آجری رفیع و بلند آن که از شگفتی های معماری ایران است، از مکان های دیدنی قزوین است.

قزوین شهر آب انبارها

شهر قزوین، یکی از مهمترین شهرهایی است که طی دوران های مختلف تاریخ ایران، بارها از سوی حکام متعدد به عنوان پایتخت مورد استفاده قرار گرفته است. به ادعای منابع تاریخی، مردمان این دیار همواره از مشکل کم آبی رنج می برده اند. تا آنجا که ناصر خسرو قبادیانی، در سفرنامه مشهور خود، به این معضل اشاره کرده است.

حفر قنات و ساخت آب انبار به دلیل کم آبی

از سده پنجم هجری، افراد نیکوکار برای رفع کم آبی شهر اقدام به حفر قنات کردند. اما چون باز هم در تابستان کم آبی به وجود می آمد، مردم ثروتمند و نیکوکار در محله های گوناگون به ساخت آب انبار همت گاشتند.

مطلب خواندنی: سوغات و صنایع دستی قزوین

آب انبارها، جاذبه گردشگری قزوین

ساخت آب انبارهای پرشمار در این شهر، باعث شد همانطور که یزد به عنوان شهر بادگیرها شناخته شد، قزوین به عنوان شهر آب انبارها در اذهان معروف شود. هم اکنون نیز به علت معماری شگفت انگیز آب انبارها، طراحی و ساخت پلان های متفاوت برای هر بنا و تزیینات هنری چشم گیر این بناها به عنوان مهمترین جاذبه های گردشگری این استان به شمار می روند.

ساخت و وقف بیش از 130 بنای شکوهمند و پرهزینه برای ذخیره آب و افزون بر هزاران واحد آب انبار خانگی و ده ها آبگیر کاروانسراهای شهری برای استفاده مسافران، سبب شده است تا امروز قزوین، به نام سرزمین آب انبارها معروف شود.

جاهای دیدنی نزدیک: کاخ چهل ستون و موزه خوشنویسی قزوین

تاریخچه آب انبار سردار بزرگ

قدمت بنا به دوران قاجار باز می گردد. در دوره فتحعلی شاه قاجار دو تن از سرداران وی به نام های محمد حسن خان و حسین خان، اهل قزوین و جزء سپاه شاه بودند.

این سرداران در جنگ‌های ایران و روس شجاعت‌های بسیاری از خود نشان دادند. بعد از پایان جنگ‌ها دو آب‌ انبار به دستور  این دو سردار ساخته شد. یکی از آب‌ انبارها در خیابان راه‌آهن و منتسب به برادر بزرگ‌تر و یکی دیگر در خیابان تبریز و منتسب به برادر کوچک‌تر است.

جاهای دیدنی قزوین: مسجدجامع عتیق قزوین

آب انبار سردار بزرگ کجاست؟ نقشه

آب انبار سردار بزرگ در محله راه ری و در خیابان راه آهن قزوین قرار دارد. مشاهده روی نقشه

جاهای دیدنی نزدیک: حمام قجر قزوین

معماری آب انبار سردار بزرگ قزوین

آب انبار سردار بزرگ بزرگترین آب انبار تک گنبدی ایران است. گنبد با شکوه آب انبار سردار بزرگ، بنایی آجری است که در بالاترین قسمت آن، بادگیری قرار گرفته است. ارتفاع بلندترین نقطه آن تا کف آب انبار، حدود 82.5 متر است. این گنبد وسیع باعث خنک ماندن آب در آب انبار می شد. چندین نورگیر هم بر بدنه آجری گنبد وجود دارد. حجم مخزن این آب انبار نسبت به سایر آب انبارها، قابلیت ذخیره سازی مقادیر عظیمی از آب را داراست.

جاذبه های قزوین: دروازه تهران قدیم

اجزای مختلف آب انبار

مانند سایر آب‌ انبارهای ایران دارای سردر، راه‌شیر، پاشیر و مخزن است:

سردر

این آب انبار دارای سردری بلند با قوس جناغی و تزیینات آجرکاری و کاشیکاری است. در دو طرف درب ورودی این آب انبار، سکوهای سنگی برای نشستن و استراحت افراد نیز تعبیه شده است.

راه شیر

راه شیر آب‌ انبار نیز 50 پله سنگی دارد. در گذشته برای دسترسی به آب، باید عمقی در حدود دوازده و نیم متر را توسط پله ها پایین می رفتند.

پاشیر

در انتهای راه شیر، فضایی وجود دارد که پاشیر نامیده می شود و محل برداشت آب توسط اهالی بوده است.

مخزن

مخزن این آب انبار مربع شکل است و ابعاد تقریبی هر ضلع از مخزن 17 متر است. حجم این مخزن سه هزار و 600 متر مکعب است، که به نسبت سایر آب انبارها، قابلیت ذخیره سازی مقادیر عظیمی از آب را داراست.

جاهای دیدنی نزدیک: بازار تاریخی قزوین

مصالح آب انبار سردار بزرگ

مصالح به کار رفته در جرزهای آن، شفته آهک با روکش ساروج (مخلوطی است از آهک و خاکستر یا ریگ که آهکش با جذب آب، به صورت سنگ آهک که محکم و پایدار است در می آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می کنند). قطر دیوارهای این بنا در حدود سه متر است.

تامین آب برای آب انبار سردار بزرگ

آب این آب‌ انبار از قنات تأمین می‌شده است. مردم محله راه‌ری قزوین قبل از لوله‌کشی آب در شهر سال‌ها از این آب‌ انبار برای تأمین آب آشامیدنی خود استفاده می‌کردند.

جاذبه های نزدیک: سر در عالی قاپو قزوین

مراسم پنجاه بدر قزوینی و عزاداری در کنار آب انبار

نوزدهم ارديبهشت ماه هر سال و براساس يك سنت ديرين مردم قزوين آييني را با عنوان پنجاه بدر برگزار مي كنند. در اين آئين سنتی زيبا، مردم قزوين در مصلی شهر و در كنار باغستان سنتی هزار ساله و نیز در کنار آب انبار سردار بزرگ گردهم می آيند. ضمن پخش نذری با برگزاری مراسم دعا و نماز از پروردگار خود طلب نزول باران و سالي پر محصول و با بركت مي كنند. در كنار اين مراسم، شهروندان قزوينی سفره های عصرانه خود را نيز برپا مي كنند. كه در آن انواع شيرينی جات سنتی قزوين، ميوه و آجيل و همچنين غذای سنتی. اين شهر ‘ديماج’ (نان خشك ريز شده، گردو، پياز داغ و پنير كوزه ای) ميل می كنند.

جاذبه های قزوین: دروازه درب کوشک

سایر آب انبارهای تاریخی قزوین

آب انبارهای تاریخی دیگری در شهر قزوین می توان نام برد. از جمله، آب انبار «مسجد جامع» که کهن ترین آب انبار قزوین است و در سال 1903 قمری توسط علی خان یکی از امیران شاه سلیمان صفوی ساخته شده است. همچنین به آب انبارهای سردار کوچک و آب انبار زنانه می توان اشاره کرد.

باز نشر مطالب سایت پوپک تراول تنها با ذکر نام سایت و آدرس /https://poopaktravel.com مجاز می باشد.

پیشنهاد می کنیم: همه مکان های دیدنی قزوین را ببینید.

نویسنده مقاله و عکاس:

خانم لاله مهریاری

منابع:

1- مقاله «آب انبار سردار بزرگ و نقش آن در زندگی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم محله ری سابق»، مجله فرهنگ مردم، پاییز و زمستان 1388، شماره 31 و 32، نویسنده نصرالله عسگری

2- سایت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قزوین

3- خبرگزاری ایرنا: پنجاه بدر، آئین خاص قزوینی ها برای طلب باران

4- خبرگزاری ایسنا: قزوین شهر آب انبارها