چهار تاقی نیاسر کاشان

• تاریخی, جاهای دیدنی نیاسر
• آوریل 3, 2021

چهار تاقی نیاسر، یکی از آتشکده های مهم دوره ساسانی و از جاهای دیدنی کاشان و نیاسر است. بر مبنای متون تاریخی این چهارتاقی آتشکده ای بوده که توسط اردشیر بابکان، بنیانگذار سلسله ساسانی بنا شده است.

در این نوشته سعی کردیم شما را با ویژگی های این اثر تاریخی با ارزش و مشهور آشنا کنیم.

آتشکده چهار تاقی نیاسر کجاست؟ آدرس

چهار تاقی نیاسر در حاشیه دشت کاشان، بر فراز صخره ای از ارتفاعات کوه کرکس، در بخش نیاسر شهرستان کاشان واقع شده است. این بنا از لحاظ موقعیت در جنوب غرب بافت تاریخی شهرستان نیاسر و مشرف به این شهر است. در سمت شرق چهار تاقی نیز چشمه ای به نام «چشمه اسکندریه» قرار دارد. مشاهده روی نقشه

اهمیت چهار تاقی نیاسر

منطقه نیاسر دارای آثار و شواهد تاریخی در دوران قبل و بعد از اسلام است. به نظر می رسد آتشکده نیاسر یکی از کانون های آئینی دوره ساسانی در حاشیه دشت کویر و از عناصر اصلی در شکل گیری بافت شهر نیاسر بوده است.

آیا آتش آدران در آتشکده نیاسر می درخشید؟

با وجود مشاهده ساختارهای معماری در محوطه پیرامونی چهار تاقی، اما ابعاد کوچک چهار تاقی، فقدان عناصر مذهبی داخل بنا و قرارگرفتن در موقعیت کوهستانی، این احتمال را تقویت می کند که در این محل «آتش آدران» یا «آتش محلی» نیایش می شده است. آتش آدران در مناطق کوچک برپا می شد و در مرتبه ای پایین تر از آتش بهرام یا آتش ایالتی قرار می گیرد. به نظر می رسد چهار تاقی نیاسر هسته اصلی یک بنای بزرگتر را تشکیل می دهد که در میان مجموعه ای از واحدهای ساختمانی قرار گرفته است.

مشخصات آتشکده چهار تاقی نیاسر

آتشکده یا چهار تاقی نیاسر از بناهای با ارزشی است که در ساخت آن دقت و مهارت زیادی از نظر عناصر معماری، ابعاد و تناسبات بکار رفته است. این چهار تاقی بر بستر صخره ای و اضلاع آن در جهات اصلی (شمال-جنوب، شرق-غرب) بنیان گذاشته شده است. محور بنا 11 درجه نسبت به شمال جغرافیایی اختلاف دارد. در اغلب آتشکده های ساسانی انحراف نسبت به شمال دیده می شود.

ابعاد و شکل چهار تاقی

ابعاد بنا 11*11 متر و ارتفاع آن نیز 11 متر است. چهار پایه یا جرز چهار تاقی به شکل مکعب مربع و دارای اندازه های یکسان است. تاق ضربی میان جرزها از نوع مازه دار با قوس کم است. کف بنا، یک شکل چلیپایی یا صلیبی شکل دارد که از شکل های متداول آتشکده های ساسانی است.

گنبد چهار تاقی نیاسر

بر بالای چهار تاقی، بخش انتقالی گنبد و در واقع حلقه اتصال جرزها به گنبد قرار گرفته است. این بخش انتقالی از بیرون بنا به شکل دیوار چهارگوش است. در زوایای داخلی و در جایی که نیروی گنبد به جرزها انتقال می یابد، گوشواره ها تعبیه شده اند. گوشواره ها فضای چهارگوش را به تدریج به دایره تبدیل کرده اند. متاسفانه گنبدی که بر فراز چهار تاقی قرار داشته در گذشته فرو ریخته است. این گنبد در سال 1334 ه.ش توسط اداره کل باستان شناسی وقت، به سبک گنبدهای دوره اسلامی بازسازی و مرمت شده است.

پایه و سکوی آتشدان

فضای مرکزی چهار تاقی به شکل چهرگوش است و فضای مرکزی آن اندکی از سطح زمین پایین تر است. در مرکز این فضا، بقایای پایه آتشدان یا سکوی آتشدان دیده می شود.

تزئینات بنا

امروزه چهار تاقی ساده و فاقد تزئینات است. اما ظاهرا در گذشته شواهدی از گچبری های ظریف در زیر تاق بندی درگاه ها وجود داشته است.

مصالح بنای چهار تاقی نیاسر

از نظر مصالح همه ی آنها بوم آورد و از لاشه سنگ، ملات گچ و با تکنیک یکسان ساخته شده اند. به طوری که در بخش پایینی چهار تاقی از لاشه سنگ و در بخش فوقانی از سنگهای قواره شده و تراش خورده به شکل مکعب مستطیل استفاده شده است.

کاربری های چهارتاقی نیاسر

برخی پژوهشگران مانند آندره گدار و دکتر پیرنیا، به آتشکده بودن چهار تاقی نیاسر شک دارند و آن را علامت و راهنما می دانند که در کنار راه کاشان به دلیجان در نقطه ای مرتفع ساخته شده است. فرضیه دیگری که توسط مرادی غیاث آبادی مطرح شده، کاربری تقویمی و نشان دادن زمان های خاصی از سال، مانند اعتدالین و انقلابین در این بناها است. این فرضیه از لحاظ علمی، تاریخی و باستان شناسی ثابت نشده است.

ولی با توجه به متون تاریخی، آتشکده بودن بنا بسیار محتمل است. همچنین ممکن است دو نقش داشته و هم کاربری مذهبی آتشکده و هم نشان و علامت مسافران راه های باستانی بوده است.

به طور کلی آتشکده ها نقش مهمی در شناخت معماری مذهبی دوره ساسانی دارند. شکل گیری شبکه ای از آتشکده ها در منطقه مرکزی ایران، نشان می دهد این ناحیه جایگاهی ارزشمند در تکریم آتش و برپایی آتشکده در مرکز شاهنشاهی ساسانی داشته است.

برای دیدن جاذبه های شهر تاریخی برزک کاشان اینجا را کلیک کنید.

باز نشر مطالب سایت پوپک تراول تنها با ذکر نام سایت /https://poopaktravel.com مجاز می باشد.

گردآوری مطلب و عکس ها:

لاله مهریاری

منابع:

1- مقاله «ملاحظاتی درباره ی ساختار معماری و کاربری چهارتاقی نیاسر»، نوشته عباسعلی رضائی نیا، استادیار گروه باستان شناسی دانشکده معماری و هنر دانشگاه کاشان

2-  مقاله «گونه شناسی تحلیلی چهارطاقی های استان اصفهان»، نوشته یعقوب محمدی فر، علمدار علیان، عادله دینلی، دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا همدان ایران، کارشناس ارشد اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان ایران، کارشناس ارشد باستان شناس

3- آثار ایران، جلد اول، آندره گدار