همه چیز درباره زعفران، تاریخچه، خواص، طبع و طب سنتی
همه چیز درباره زعفران: ما تاریخچه، خواص گل زعفران و نحوه استفاده در طب سنتی را در این مقاله برای علاقمندان شرح داده ایم. با پوپک تراول همراه شوید.
تی شرت دخترانه با طرح “بی تو به سر نمی شود”
تاریخچه زعفران
زعفران گیاهی است علفی و چند ساله، از خانواده زنبق، با نام علمی، crocus sativus که به فارسی کهن به آن « زرپران» (1) می گفتند و کلمه زعفران عربی شده زرپران می باشد. این گیاه قدمت هزاران ساله دارد. درباره منشأ و جایگاه رویش اولیه و اصلی آن نظرات مختلفی وجود دارد. برخی مستندات تاریخی حکایت از آن دارد که رویشگاه اولیه آن در ایران، و از گیاهان بومی دامنه های الوند است.
اکنون زعفران بیشتر در مناطق جنوب و مرکز استان خراسان از جمله شهرهای تربت حیدریه، قائن، بیرجند، سرایان و … کاشته می شود.
ارزش غذایی زعفران
زعفران یا طلای سرخ با عطری دل انگیز، گران ترین ادویه و چاشنی دنیا و هدیه ارزشمند طبیعت است. علاوه بر خواص دارویی فراوان، ارزش غذایی بالایی دارد: حاوی پروتئین، چربی، ویتامین c و انواع ویتامین های b2، b3، b6، b9 . و نیز مواد معدنی شامل: آهن، منیزیم، منگنز، مس، فسفر، پتاسیم می باشد. ضمن اینکه می تواند به عنوان آنتی اکسیدان، در بهبود سیستم ایمنی بدن موثر باشد.
زعفران به ادویه طلایی معروف است و کلاله های زعفران مصارف و کاربردهای مختلفی در صنعت غذایی دارد. در ایران از زمان های دور برای خوش رنگ و خوش طعم شدن انواع خوراکی ها به کار می رفته است. امروزه از آن برای تهیه انواع غذا، شیرینی، شربت، بستنی و دسر استفاده می کنند.
مردم دنیا هر روز بیشتر به خواص و فواید غذایی و دارویی زعفران پی می برند. بنابراین استفاده روز افزون از این چاشنی طبیعی و سالم رو به افزایش است. در اروپا از زعفران در تهیه انواع کره، پنیر، خامه، نوشابه، کنسرو، بستنی، پودینگ، برنج، سوپ و خورشت و بسیاری خوراکی های دیگر استفاده می کنند.
بسته هدیه آبگینه و شربت های ایرانی
پیاز زعفران
کاشت گیاه زعفران، به دلیل عقیم بودن، تنها از طریق پیاز صورت می گیرد. پیاز زعفران سخت، مدور و گوشت دار است که با الیاف قهوه ای رنگی پوشیده شده و حفظ می شود. گونه های مختلف زعفران را بین 80 تا 100 گونه ذکر کرده اند.
نحوه کاشتن زعفران، به این ترتیب است که در اواخر تابستان و اوایل پاییز کاشت پیاز، آغاز می شود از وسط پیاز ساقه زیرزمینی گیاه خارج می شود. سپس در انتهای ساقه گیاه یک یا دو و سه غنچه می روید که پس از باز شدن گلی بنفش رنگ و زیبا با شش گلبرگ می روید. در میان گل، 3 کلاله قرمز رنگ به طول 20 تا 30 میلی متر دیده می شود. قسمت مورد استفاده و با ارزش و خوش طعم زعفران، همان کلاله رنگین آن می باشد که به نام زعفران خرید و فروش می شود. از هر هزار گل یک کیلو زعفران خشک به دست می آید. زعفران تنها گیاهی است که واحد خرید و فروش آن به جای تن و کیلوگرم، مثقال و گرم است. زعفران دارای رایحه ای خوش و نافذ و با طعمی کم تند و تلخ است.
گیاه زعفران معمولا در فصل پاییز به گل می نشیند و جلوه زیبایی به دشت می بخشد. تکثیر این گیاه از طریق بنه (کورم) انجام می شود.
مهمترین خواص دارویی زعفران
بهترین و طبیعی ترین داروها، گیاهان دارویی حاصل از طبیعت هستند. با وجود پیشرفت های فراوان در صنعت داروسازی، گیاهان دارویی نقش موثری در بهبود بیماری ها دارند. از طرفی عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای شیمیایی دارند.
زعفران گرانبهاترین محصول کشاورزی است که از قدیم در جهان به خواص دارویی این گیاه و نقش موثر آن در درمان و بهبود سلامتی بدن آشنا بودند.
زعفران با داشتن مولکول زردینه، که رنگیزه های زرد را پدید می آورد، خاصیت آنتی اکسیدان طبیعی دارد. سبب می شود گلبول های سفید خون افزایش یابد. در نتیجه سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند. خاصیت ضد درد و ضد التهابی دارد. و در درمان بسیاری از بیماری ها مفید است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می شود.
زعفران و درمان افسردگی و ایجاد نشاط
یکی از مهمترین خواص دارویی زعفران رفع افسردگی و تقویت نشاط و شادی در فرد مبتلا به این عارضه است. دانشمندان معتقدند هورمون هایی به نام «دوپامین» و«سرتونین» در بدن وجود دارند که کنترل عصبی را بر عهده دارند. زعفران با تاثیر مثبت بر این هورمون ها در بهبود افسردگی و افزایش شادمانی و تمدد اعصاب بیماران موثر است. نوشیدن چای یا دمنوش زعفرانی در هنگام صبح نشاط آور و آرامش بخش است.
زعفران و کاهش بیماری های قلبی عروقی همه چیز درباره زعفران
بیشترین علت مرگ در جهان یعنی سی در صد از مرگ ها ناشی از بیماری های قلبی عروقی هستند. در کشور ما این آمار به 38 در صد می رسد. در سال های اخیر عارضه فشار خون افزایش یافته و سبب افزایش سکته های قلبی و مغزی می شود.
زعفران دارای «پتاسیم» و «کروسین» است که این مواد عملکرد شریان ها و رگ ها را بهبود می بخشند. «کروسین» موجود در زعفران، کلسترول خون را تنظیم کرده و از سکته قلبی پیشگیری می کند. پتاسیم نیز سبب گشاد شدن عروق بدن و روان تر شدن جریان خون می شود. این عمل هم مانع حمله های قلبی می شود.
در طب چینی نیز زعفران را به عنوان گیاه دارویی و افزایش دهنده جریان خون می شناسند.
هدیه شب یلدا، فال حافظ در انار مسی
زعفران و تقویت حافظه و پیشگیری از آلزایمر
هر چند میزان بهره هوشی افراد به عوامل مختلف بستگی دارد و مهمترین عامل ارث و ژنتیک می باشد. با این حال برخی از مواد معدنی موجود در غذا می تواند، سبب تقویت هوش و حافظه شود. در زعفران این مواد وجود دارد که عبارتند از: منگنز، مس، آهن، منیزیم، روی و سلنیوم .
استفاده متعادل و به اندازه از زعفران، سبب تقویت حافظه و بهبود نسبی بیماری آلزایمر می شود. «کروسین» یکی از مواد موثری است که از سلول های عصبی مغز در برابر آسیب اکسیداتیو محافظت می کند. پس با قرار دادن زعفران در برنامه غذایی می توان تا حدودی از زوال عقل و ذهن در دوران پیری جلوگیری کرد.
زعفران و جلوگیری از بیماری های دستگاه گوارش همه چیز درباره زعفران
در ایجاد بیماری های گوارشی عوامل مختلفی چون داشتن رژیم غذایی کم فیبر، تحرک نداشتن، فشار روحی روانی ، عوامل ژنتیکی و مصرف برخی از داروها نقش دارد. امروزه تعداد زیادی از مردم دچار بیماری های گوارشی هستند.
زعفران شفابخش برخی از بیماری های دستگاه گوارشی است که با تغییر مزاج و سرد شدن طبع بوجود می آید. زیرا زعفران طبع گرم و خشک دارد، که بر سردی غلبه می کند. افرادی که به سردی یا نفخ معده مبتلا می شوند می توانند با خوردن زعفران، التهاب و درد معده را کاهش دهند. زعفران تسکین دهنده درد معده، هضم کننده غذا و اشتها آورست.
پیشگیری از سرطان همه چیز درباره زعفران
زعفران را گیاهی با خواص ضد سرطان می شناسند. زیرا سرشار از آنتی اکسیدان است و رادیکال های آزاد و مضر را نابود می کند. خاصیت مفید ضد سرطانی را مراکز آموزشی و طب سنتی غرب و چین بیان کرده اند. و برای درمان و در درمان سرطان های روده بزرگ، پوست، مغز استخوان، پروستات، ریه و پستان نیز مفید است.
همه چیز درباره زعفران
کاهش قند خون
زعفران چون سطح قند خون را کاهش می دهد حساسیت به انسولین افزایش می یابد و در پیشگیری از دیابت موثر است.
درمان اضطراب و بی خوابی
عصاره زعفران در بهبود اختلالات خواب، موثر بوده و می تواند جایگزین سالم و طبیعی قرص خواب شود. در صورت استفاده درست و متعادل هیچ عارضه ای به همراه ندارد. تحقیقات نشان می دهد ماده « کروسین» زعفران در رفع اضطراب اثر بخش است.
درمان اختلالات تنفسی و سرفه های مزمن
پژوهش های انجام شده، نشان می دهد آنتی اکسیدان موجود در زعفران اثرات بیماری آسم یا همان تنگی نفس، گرفتگی سینه، سرفه های مداوم و مزمن را کاهش می دهد. و بطور کلی در درمان انواع دیگر بیماری های ریوی چون سیاه سرفه و غیره موثر است.
طراوت بخشی و شادابی پوست
عوامل مختلفی چون التهابات، هوای آلوده، سرمای شدید و استرس سلامت پوست را به خطر می اندازد. و منجر به از دست رفتن شفافیت پوست، به وجود آمدن چین و چروک و پیری زودرس شود. «کروسین» آنتی اکسیدان قوی زعفران، در مبارزه با استرس یاری میکند. آنتی اکسیدان این گیاه ارزشمند،همچنین از پوست در مقابل اشعه های مضر فرابنفش خورشید محافظت می کند و فرایند پیری را کنترل می کند. از زعفران در کرم ها ی ضد آفتاب استفاده می شود.
همه چیز درباره زعفران
مصرف زعفران در دوران بارداری
بررسی و تحقیقات نشان می دهد که مصرف زعفران در دوره بارداری به ویژه سه ماهه آغازین موجب زایمان زودرس و سقط جنین می شود. همچنین افزایش وزن نوزادان پیش از به دنیا آمدن و ناهنجاری در جنین ناشی از مصرف زعفران در دوران بارداری است.
خواص زعفران در طب سنتی
در طب سنتی کشورهای مختلف چون ایران و یونان و … زعفران را دارویی آرام بخش و مسکن می دانند. هر چند بیشتر مردم زعفران را برای طعم و رنگ خاصی که به غذا می دهد، خریداری می کنند. ولی از دیدگاه طب سنتی زعفران دارای مواد مغذی فراوان و خواص دارویی بی نظیریست. البته باید توجه داشت که استفاده از همه موارد دارویی و درمانی حاوی زعفران، باید طبق دستور پزشک طب سنتی صورت گیرد. برخی از خواص دارویی از دیدگاه طب سنتی :
1- مصرف به اندازه این گیاه دارویی شگفت انگیز، خاصیت نشاط آوری بالایی دارد.
2- این گیاه تقویت کننده حواس، مصلح عفونت خلط، بلغم و پیشگیری کننده خلط بلغم از فاسد شدن است.
3- تقویت کننده روح حیوانی، کبد، سیستم تنفسی و احشاء می باشد. در نتیجه سبب افزایش قوای جنسی می شود.
4- زعفران در طب سنتی، پاک کننده کلیه و مثانه و بازکننده ی مغز و کبد و طحال است.
5- از دیدگاه طب سنتی نیز مصرف زعفران به چهره شفافیت و جلا می بخشد.
گرم یا سرد بودن طبع زعفران در طب سنتی
زعفران طبق منابع طب سنتی و بر اساس تقسیم بندی ارکان عناصر اربعه از نظر مزاجی، طبعی گرم و خشک دارد. درجه گرمی آن دو و از نظر درجه خشکی در سطح یک قرار دارد. ولی در کتاب مخزن الادویه برخی از اطباء درجه گرمی را سه و درجه خشکی آن را دو دانسته اند. همه چیز درباره زعفران
مضرات زعفران در طب سنتی
هر چند زعفران خواص دارویی فراوانی دارد ولی باید به اندازه مصرف شود. زیرا مصرف بی رویه آن برای انسان عوارضی را به دنبال دارد. از جمله خون ریزی بینی و رحم، کاهش ضربان قلب، کاهش فشار خون، ایجاد سر درد و سرگیجه و تهوع، زردی پوست وحتی گاه منجر به مرگ می شود. همه چیز درباره زعفران
نکات مهم در چگونگی مصرف زعفران
افرادی که مزاج گرم و خشک دارند با مصرف بی رویه زعفران، دچار عوارضی چون بی خوابی، تهوع و اضطراب می شوند.
زعفران اشتها آور است. پس برای افرادی که دارای وزن بالا هستند مفید نیست.
از استفاده همزمان زعفران و زردچوبه در غذا پرهیز شود. زیرا برای قلب مضر است.
زعفران را نباید با معده خالی مصرف کرد. زیرا برای معده و روده مضر خواهد بود.
دمنوش زعفران نباید غلیظ و سرخ رنگ باشد. بلکه از دمنوش رقیق لیمویی رنگ نوشیده شود تا عارضه ای ایجاد نکند.
میزان مصرف زعفران در هر ماه حداکثر حدود سه الی پنج گرم در ماه برای هر فرد است.
کشورهای صادر کننده زعفران
ایران بزرگترین تولید کننده و صادر کننده این ادویه ارزشمند در جهان است. و حدود 65 درصد تولید جهانی این محصول به ایران اختصاص دارد. همچنین مرغوب ترین زعفران در ایران به دست می آید. این محصول در کشورهای هند، اسپانیا، یونان، مراکش، ایتالیا و آذربایجان و … نیز کشت می شود.
به دلیل ارز آوری خوب زعفران، از نظر اقتصادی در بین دیگر محصولات صادراتی ایران، دارای اهمیت فراوانی است. ولی متأسفانه هنوز در کشور ما این محصول ارزشمند بسته بندی مناسب مشتری پسند برای بازار جهانی ندارد. و بدون درجه بندی کیفیت به بازار جهانی عرضه می شود.
استفاده از زعفران در صنعت نساجی و هنر
جالب است بدانیم از این گیاه ارزشمند از قدیم در صنعت نساجی برای رنگ آمیزی پارچه ها استفاده می کردند. همچنین در در قدیم زعفران را به عنوان مرکب برای نوشتن و نقاشی به کار می بردند.
زعفران در صنایع آرایشی و بهداشتی
امروزه از کلاله زعفران علاوه بر موارد بالا، در صنایع بهداشتی و آرایشی مانند انواع عطر و شمع سازی نیز استفاده می شود.
نگهداری زعفران همه چیز درباره زعفران
زعفران را باید در ظرف های شیشه ای با در محکم نگهداری کرد تا اسانس آن که قابل تبخیر است حفظ شود. همچنین در جای دور از نور و رطوبت و خنک نگهداری شود. ظرف ها ی پلاستیکی از مرغوبیت زعفران می کاهد.
باز نشر مطالب سایت پوپک تراول تنها با ذکر نام سایت و آدرس /https://poopaktravel.com مجاز می باشد.
برای دیدن مقاله درباره خواص گل محمدی و گلاب کلیک کنید.
پی نوشت:
(1) در پارسی کهن به زعفران «زرپران» (زر+ پر+ان) = گلی که پرهایش مانند زر است می گفتند.
نویسنده مقاله:
خانم هما آقا جعفری، کارشناس ارشد ادبیات فارسی
منابع :
1- مقاله نگاهی بر اهمیت و کاربردهای گیاه دارویی زعفران و صادرات آن در خراسان جنوبی. پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی
2- اثر مصرف دم کرده زعفران در دوران بارداری بر وضعیت مادر و نوزادان در موش سفید کوچک آزمایشگاهی. پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی
3- مقاله مروری بر اثرات عصاره زعفران و اجزای آن بر فاکتورهای مرتبط با بیماری های سیستم عصبی، قلبی عروقی و گوارشی- مجله تعالی بالینی آموزشی پژوهشی– دوره سوم شماره 127- 108- نویسندگان علیررضا میلا جردی، مریم محمودی
4- زعفران 30 خاصیت تقویت سلامتی دارد – پارسی طب
5- تجارب طب سنتی و اسلامی حسین معارفی
6- مجله اینترنتی دکتر دکتر
7- فرهنگ دهخدا