معبد داش کسن یا اژدها در سلطانیه زنجان
معبد داش کسن یا اژدها در نزدیکی گنبد سلطانیه زنجان، در روستای ویر واقع شده است. موقعیت این معبد صخره ای در دل کوه، ظاهری پر رمز و راز به آن می دهد. هر چند گذشت زمان سنگ تراشی های بنا را تخریب کرده است، اما دو اژدهای نگهبان معبد که از معروفترین نقش های این معبد تاریخی هستند، همچنان در دوطرف بنا، استوار و پابر جا هستند.
ببینید: جاهای دیدنی زنجان
پیشنهاد ما: موزه مردان نمکی زنجان
وجه تسمیه داش کسن
مردم منطقه این اثر تاریخی را به عنوان «شیرین و فرهاد» می شناسند که بدون شک بر اساس قصه و افسانه است و واقعیت ندارد. اما درباره وجه تسمیه نام «داش کسن» باید گفت: این نام از دو بخش «داش» که واژه ای ترکی بوده و به معنای سنگ است، و واژه «کسن» به معنی تراشنده و برنده است تشکیل یافته. در جمع به معنی «سنگبر» یا «سنگ تراش» است. این نام برگرفته از معدن سنگی است که در نزدیکی آن محل و از گذشته های دور تا امروز، مورد استفاده بوده است.
معرفی معبد داش کسن
معبد یا آرامگاه داش کسن که جهانگردان بیشتر با نام معبد اژدها می شناسند: معبدی است صخره ای در زنجان که از نظر نقشه ساخت، سنگ نگاره ها و تزیینات یکی از باارزش ترین نمونه های معماری صخره ای در طول تاریخ معماری ایران به شمار می رود.
قدمت این بنای سنگی را مربوط به دو دوره تاریخی ساسانی و ایلخانان مغول می دانند. از بخش های پیش از اسلام و دوره ساسانی بنا، آثار زیادی به جا نمانده است. اما ذوق و هنر سنگ تراشان در دوره ایلخانی و تاثیر هنر متقابل ایران و چین را به زیبایی می توان دید. هر چند گذشت زمان تزیینات و سنگ تراشی های بنا را تخریب کرده است. اما دو اژدهای نگهبان معبد که از معروفترین نقش های این معبد تاریخی هستند، همچنان در دوطرف بنا استوار و پابر جا هستند. گویی که واقعا پس از 700 سال از این بنا محافظت کرده اند! طول هر یک از نقش های اژدها که با دست تراشیده شده است سه و نیم متر و ارتفاعش یک و نیم متر است.
«معبد داش کسن» براساس آرزوهای بزرگ و جاه طلبانه شاهان، با دقت طراحی و اجرا شده است. و احتمالا با زیباترین و عظیم ترین معابد دنیای متمدن آن روزگار رقابت می کرده است.
قدمت معبد داش کسن
معبد داش کسن در دو دوره تاریخی جدا از هم استفاده می‌شده است:
دوره ساسانی
دوره اول پیش از اسلام و در زمان ساسانیان بوده است که احتمالا این مکان، غار و نیایشگاه آئین مهرپرستی بوده است. اما از این دوره چیز زیادی باقی نمانده. ظهور این معبد سنگی را به دلیل شكل معماری صلیبی شکل آن و وجود فضاهایی مانند مهرابه‌های مهرپرستان مربوط به قرنهای اول و دوم میلادی می دانند. نقش نمادین صلیب شکسته با پره های چهارگانه، سمبلی از چهار عنصر آب و خاک و باد و آتش بوده، که چرخ آفرینش را تشکیل میدهند. عده ای از باستان شناسان معبد داش کسن را با آثار معروف «برده تیکن» و «اشکفت فرهاد» مقایسه و سبک کار و نقوش آن را با نقوش «طاق بستان» در کرمانشاه همسان دانسته اند.
جاهای دیدنی نزدیک: گنبد سلطانیه زنجان
دوره ایلخانان مغول
دوره دوم، زمان فرمانروایی مغول‌ها در ایران، قرن هشتم هجری بوده است. آثار به جای مانده در محل نشان می دهد که ارغون، ایلخان مغول پیش از گرایش به دین اسلام، اقدام به ساخت به این معبد نموده است. زمانی که ایلخان مغول، ارغون از دنیا رفت، اُلجای‌خاتون، خواهر سلطان محمد خدابنده تصمیم گرفت به معبد شکلی تازه بدهد. برای همین از هنرمندان چینی دعوت کرد تا معبد را تزیین کنند. نقش های اژدها، برگ مو، پیچك و طرح های اسلیمی، یادگار آن دوره است.
مطلب دیدنی: قلعه مارکوه رامسر
کاربری های احتمالی معبد داش کسن
آرامگاه
برخی باستان شناسان با استناد به کتب تاریخی مثل «روضه الصفا» و «ذیل جامع التواریخ» معتقدند که معبد «داش کسن» در زمره آرامگاههای ایلخانی بوده. مشخصاً آرامگاه سلطان ابوسعیدخان بهادر بوده که در زمان حیات و به دستور وی جهت آرامگاه شخصی درنظر گرفته شده. بعد از مرگ ناگهانی وی، ناتمام رها و مدفن این خان مغول گشته است. البته این نظریه هنوز مورد تردید است.
خانقاه
در فواصل قرن هفتم هجری به بعد و در عصر طلایی صوفیگری، غارهای تاریک در نقاط دور افتاده به عنوان عبادتگاه و به منزله عبور از عوالم زیر زمینی و دوری از تمام تعلقات زمینی برای صوفیان تلقی میشد. آنها ریاضات و چله نشینی ها جذبه و خلسه عرفانی، را در خانقاه و زاویه برپا می کردند. برخی محققان معتقدند که «معبد داش کسن» یک زاویه و خانقاه بوده، که روزی روزگاری سالکان راه حق را در خود جای داده است.
معبد داش کسن کجاست؟
معبد صخره ای داش کسن در ده کیلومتری جنوب شرقی سلطانیه در شرق روستای «ویر» و در سینه کش ارتفاعات محلی سلطانیه قرار گرفته است. معبد داش کسن از سمت شمال به دشت سلطانیه و گنبد سلطانیه معروف اشراف دارد. راه رسیدن به این معبد یک جاده فرعی است که با تابلوهای راهنمای نصب شده در مسیر می توانید آن را پیدا کنید.
شهر تاریخی سلطانیه با حجم عظیمی از آثار تاریخی و باستانی در 47 کیلومتری سمت شرقی زنجان. و در غرب شهرستان ابهر و در فاصله 50 کیلومتری از ابهر به سمت زنجان قرار گرفته است. مشاهده روی نقشه
مطلب خواندنی: قلعه بابک خرم دین
ویژگیهای معماری محوطه داش کسن
این بنا در محوطه ای به مساحت 614 مترمربع ساخته شده و به وسیله دیوارهای سنگی دور تا دور، احاطه شده است.
پلان معبد: محوطه ای مستطیل شکل را در برمی گیرد به طول 400 متر و عرض 50 تا 300 متر. «معبد داش کسن» یک محوطه اصلی دارد که کلیه تزیینات مکشوفه در آن قرار دارد. این فضا یک حیاط وسیع است که در داخل آن، بقایای استخری مشاهده می شود. مصالح استخر را، سنگهای حجاری شده تشکیل داده. در فصل بهار با آب شدن برف زمستانی و جمع شدن آبهای نزولات جوی در آن، تصویر حوضی پرآب را به خود می گیرد. احتمالا در زمان رونق معبد، کاربردی خاص و شاید هم آیینی داشته است.
در این محوطه، اولین چیزی که به چشم می آید: یک غار (یا محراب سنگی) در سمت جنوبی دیواره صخره و دو غار (یا محراب های سنگی) در اضلاع شرقی و غربی است. در حد فاصل این سه غار، حجاریهای زیبای مورد اشاره منقوش شده است. ولی نقش اژدهای دوتایی قرینه، نمود بیشتری دارد. نقشه اصلی بنا که به شکل چلیپا یا صلیب شکسته است. و همچنین غارهای سه گانه آن، که شبیه غارهای طاق بستان اند، تاریخی دیرینه را برای این اثر ارزشمند در ذهن بیننده ترسیم میکند.
نقوش و تزئینات خاص بنا
نقوش و تزئینات بنا در دو شکل هستند:
نقوش چینی
اژدهای نقش شده بر پیكره صخره‌ای داش كسن در هنر و اندیشه ایرانی مظهر ظلم، ستم و پلیدی است. اما در فرهنگ چین و مغولستان اژدها نمادی از خیر، بركت، دولت و سلطنت می باشد. و قابل ستایش بوده است. بنابراین نقش کردن اژدها در یک عبادتگاه نشان دهنده حضور نفوذ یک فرهنگ بیگانه در هنر ایران است.
نقوش و تزئینات ایرانی
محراب‌های دو طرف نقش دو اژدها دارای مقرنس‌های ظریف و زیبا است. همچنین طرح های گیاهی، ردیف هایی از نگاره ها بر روی گلدان ها در دو سوی طاق هلالی دارای طرح های متنوعی است که هنرمندانه به‌وجود آمده اند. طرح های هنرمندان ایرانی شباهت زیادی به تزئینات ایوان های مساجد اسلامی در دوره ایلخانان دارد.
جاذبه های مشابه: ارگ علیشاه تبریز
نیمه تمام ماندن معبد اژدها
به نظر می رسد که کار در این اثر ارزنده، پیش از اتمام ساخت و تزیین کامل به تعطیلی کشیده شده و محوطه به یکباره به حال خود رها و حجاران محل را ترک کرده اند. بهترین دلیل طاق نماهای نیمه تمام قرینه موجود در اطراف نقش اژدها است.
جاذبه های تاریخی مشابه: قلعه الموت قزوین
معبد داش کسن یک اثر ارزشمند صخره ای
پایان سخن این که اثر صخره ای «داش کسن» چه معبد بوده باشد و چه خانقاه و چه آرامگاه، اثر ارزنده و گویایی است که نوع و سبک خاصی از هنر معماری پیش از اسلام و دوره اسلامی را به ما معرفی میکند.
باز نشر مطالب سایت پوپک تراول تنها با ذکر نام سایت و آدرس /https://poopaktravel.com مجاز می باشد.
نویسنده مقاله:
خانم لاله مهریاری
منابع:
1- مقالات از سایت پژوهشکده علوم انسانی http://ensani.ir/fa