روز بزرگداشت حکیم فردوسی، شاعر پارسی گوی خراسان
روز بزرگداشت حکیم فردوسی، شاعر پارسی گوی خراسان را بهتر است با این شعر از او آغاز کنیم:
به نام خداوند جان و خرد
کـزین برتر اندیشه بر نگذرد
خداوند نام و خداوند جای
خـداونـد روزی ده رهنمای
برای دیدن همه مقالات ادبی روی این نوشته کلیک کنید.
25 اردیبهشت روز بزرگداشت حکیم فردوسی
در تقویم ایران روز 25 اردیبهشت روز بزرگداشت حکیم فردوسی نامگذاری شده است. به مناسبت این روز و به پاس خدمت و زحمتی که این حکیم والا مقام به وطن خویش کرده علاقه مندان در آرامگاه این شاعر بزرگ گرد هم می آیند. و مراسم بزرگداشت را برگزار می کنند. همچنین مراسم مختلفی از جمله شاهنامه خوانی در مکان های فرهنگی برگزار می شود. شاید بهترین سپاسگذاری از شاعر گرانمایه خراسان، شناساندن هر چه بیشتر وی به عنوان الگویی به جوانان و نسل های امروز باشد. و اینکه شاهنامه را آنطور که شایسته این اثر است بیاموزند.
برای خواندن مقاله سفر از دیدگاه سعدی روی همین نوشته کلیک کنید.
زندگینامه حکیم ابوالقاسم فردوسی
حکیم ابوالقاسم فردوسی بزرگترین شاعر حماسه سرای ایرانی در قرن چهارم هجری (حدود 329-330 هجری) در روستای باژ، از طابران طوس، دیده به جهان گشود. روستای «باژ» در نزدیکی شهر طوس جایی که امروز آرامگاه وی است، واقع شده است. شرح حال و زندگی این شاعر گرانقدر همچون بسیاری از بزرگان قدیم ایران به دلیل مقام بلند وی با افسانه و روایت های گوناگون در هم آمیخته است.
حکیم طوس از خاندان دهقانان اصیل ایرانی
آنچه مسلم است، خاندان وی از گروه دهقانان بودند. دهقانان از خاندان های اصیل و با فرهنگ ایرانی به شمار می آمدند و صاحب زمین و آب و ملک بودند. آنها به آداب و سنن ملی پایبند بودند و به وطن خویش عشق می ورزیدند. بنابراین فردوسی از دوران کودکی با حس وطن پرستی رشد کرد و با آیین ها و فرهنگ و تاریخ ایران زمین و سرگذشت نیاکان خویش آشنا شد.
چرا فردوسی شاهنامه را سرود؟
این شاعر بلند آوازه، علاوه بر مهری که به فرهنگ مرز و بوم خود در سینه داشت از نعمت هنر و قریحه شاعری برخوردار بود. همه این عوامل انگیزه ای قوی در او ایجاد کرد تا سرمایه دانش و استعداد خدادادی را برای هدفی بس بزرگ در خدمت گیرد. وی وقتی تاریخ میهن و افتخارات نیاکان خود را در خطر نابودی و فراموشی دید تصمیم گرفت، تلاش خود را برای زنده نگهداشتن آن به کار بندد.
بسی رنج بردم در این سال سی
پس بنا به گفته خودش سی سال از عمر گرانمایه خود را صرف سرودن شاهنامه کرد. وی با همت والایی که داشت هیچ چیز حتی مرگ پسر جوانش او را از ادامه ی کار باز نداشت. او توانست کار دشوار سرودن شاهنامه را برای جاودانگی ایرانی که به او عشق می ورزید پدید آورد. بدین ترتیب نام و آوازه خود را همراه با شاهنامه، نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان جاودانه ساخت.
برای خواندن مقاله آثار مانی، کتاب ها و نوشته ها روی همین مطلب کلیک کنید.
سرآغاز نظم شاهنامه
فردوسی، پیش از سرودن شاهنامه، در حال به نظم در آوردن برخی از داستان های قدیمی ایرانی بود. در این هنگام از مرگ دقیقی، شاعری که به وسیله غلامی کشته شده بود، آگاه شد. دانست که وی به فرمان سپهسالار خراسان بخشی از شاهنامه ابومنصوری منثور را به نظم در آورده و با مرگ وی کار نیمه تمام مانده است. پس عزم آن کرد که کار ناتمام دقیقی را به سرانجام رساند.
منابع شاهنامه فردوسی
استاد طوس پس از اینکه نسخه ای از شاهنامه ابونصوری منثور به دستش رسید. بدون امر پادشاه یا حاکمی، با انگیزه خدمت به ایران زمین، حدود سال370 ه.ق سرایش شاهنامه را آغاز کرد. وی ابیات سروده شده توسط دقیقی و داستان های منفردی که پیشتر سروده بود را به شاهنامه افزود.
اولین نسخه شاهنامه فردوسی روز بزرگداشت حکیم فردوسی
اولین نسخه شاهنامه در سال 384 ه.ق به نظم در آمد. این تاریخ در نسخه قدیمی که در موزه بریتانیا در لندن موجود است آمده:
سر آمد کنون قصه ی یزدگرد
به مـاه سپنـدارمذ روز ارد
ز هجرت سه صد سال و هشتاد و چار
به نام جهان داور کردگار
برای خواندن درباره سفرنامه ناصر خسرو روی همین نوشته کلیک کنید.
فردوسی در هنگام سرودن شاهنامه چند سال داشت؟
حکیم طوس هنگام به نظم در آوردن شاهنامه حدود چهل سال سن داشت. آن زمان وی از مال و مکنت خانوادگی برخوردار بود. ولی چون زمان طولانی، از عمر خویش را صرف کار شاهنامه کرده بود، در دوران پیری با تنگدستی و نیازمندی روبرو شده بود. وی با شکوه از روزگار گوید:
چو بودم جوان برترم داشتی به پیری مرا خوار بگذاشتی
نسخه دوم شاهنامه فردوسی روز بزرگداشت حکیم فردوسی
نسخه دوم شاهنامه، پس از تجدید نظر فردوسی در مطالب نسخه اول، و افزودن داستان های منظوم دیگر بر نسخه نخست، آماده شد. منابع این داستان ها غیر از شاهنامه منصوری بود. در این زمان بود که نسخه اول شاهنامه منظوم شهرت فراوان یافت. و مورد توجه علاقه مندان قرار گرفت. ولی کسی به زحمات پدید آورنده اثر، و پیری و تهیدستی وی توجهی نداشت. هیچ یک از بزرگان بهره مند از شاهنامه، به فردوسی بزرگوار صله و پاداشی ندادند. خود او از آن دوران این چنین یاد کرده است:
بزرگان و با دانـش آزادگان
نبشتند یکسر سخن رایگان
نـشسته نظاره من از دورشـان
تو گفتی بدم پیش مزدورشان
جز احسنت ازیشان نبد بهره ام
بکفت اندر احسنتشـان زهره ام
سر بدره های کهن بسـته بود
وز آن بند روشن دلم خسته بود
برای خواندن درباره مقاله گردشگری ادبی چیست روی همین نوشته کلیک کنید.
فردوسی در زمان کدام پادشاه می زیست؟ روز بزرگداشت حکیم فردوسی
در تاریخ ادبیات دکتر ذبیح الله صفا آمده؛ آنچه تذکره نویسان درباره انگیزه به نظم در آوردن شاهنامه نوشته اند. مبنی بر اینکه فردوسی شاهنامه را به تشویق سلطان محمود غزنوی سروده درست نیست. زیرا زمانی که استاد طوس کار خود را آغاز کرد، هنوز 19 سال از حکومت سامانیان باقی بود. بنابراین حکیم طوس در دوران فرمانروایی سامانیان و غزنویان به نظم شاهنامه پرداخت.
فردوسی و سلطان محمود غزنوی روز بزرگداشت حکیم فردوسی
داستان این بود که سلطان محمود برای گسترش نام خود، به شاعران پاداش فراوان می داد تا مدح او گویند. در این دوره نام حکیم طوس پرآوازه شده بود. نزدیکان سلطان محمود به شاعر طوس که نیازمند یاری بود، وعده ی صله و پاداش دادند. تا به نزد سلطان رود، وی به ناچار پذیرفت. شاهنامه را با اضافه کردن اشعاری در مدح سلطان محمود به غزنه برد و به وی تقدیم کرد. با این کار ستمی بس بزرگ بر وی رفت.
هر چند در روایت ها آمده، سلطان محمود ابتدا قول داده بود که برای هر بیت شاهنامه، یک دینار بپردازد. ولی به قول خود عمل نکرد و به جای آن پاداشی کم ارزش داد. شاعر آزاده طوس نپذیرفت و بین او و سلطان محمود اختلاف افتاد.
اختلاف فردوسی با سلطان محمود غزنوی
سلطان ترک که به قول فردوسی از انیران بود، نمی توانست شاهنامه را که در سراسر داستان ها از عظمت و افتخار نیاکان ایرانی، پهلوانان و پادشاهان بزرگ یاد می کند. و همچنین در نکوهش بیگانگان و دشمنان این سرزمین سروده شده، تحمل کند. دلیل دیگر کدورت بین فردوسی و سلطان محمود، شیعی مذهب بودن شاعر بود. پادشاه متعصب غزنوی به شدت با پیروان شیعه مخالف بود.
فردوسی در چه سنی دار فانی را وداع گفت؟
این اختلاف به جایی رسید که آن آزاد مرد مجبور شد از ترس جان مدتی دیار خود را ترک کند. تا آب ها از آسیاب بیفتد. پس از بازگشت به زادگاه خویش، چند سالی را به سختی و ناامیدی گذراند. سر انجام در سن 80 سالگی، در سال 411 هجری درگذشت و در باغ خود، که اکنون مزار اوست دفن شد.
منابع شاهنامه فردوسی
ریشه اصلی روایت ها و داستان های شاهنامه را در کتاب مقدس «اوستا» می یابیم. سپس از منابع دینی و تاریخی دیگری، به جای مانده از دوره اشکانیان و ساسانیان هم بهره مند شده است.
در قرن سوم هجری این روایت ها را در کتاب هایی با نام شاهنامه و رمان هایی با موضوع قهرمانی پهلوانان به نثر می نوشتند. منبع فردوسی برای به نظم در آوردن شاهنامه، برخی از آن آثار و مهمترین آنها شاهنامه ابو منصوری به نثر بوده است.
موضوع شاهنامه فردوسی
شاهنامه با نام خداوند جان و خرد آغاز شده و نشان دهنده ارزش و اعتباری است که زندگی و خرد نزد شاعر دارد. سراسر شاهنامه به نیکبختی و سعادتمندی انسان ها و دوری از کینه جویی، بدخویی، جنگ و ستیز و آزار دیگران اشاره می شود. پیروی از خرد در همه کار و همه حال مایه خوشبختی آدمی می شود. وگرنه قسمت انسان تیره روزی و تباهی است.
تو چیزی مدان کز خرد برترست
خرد بر همه نیکویی ها سرست
***
فزون از خرد نیست اندر جهان
فروزنده ی کهتران و مهان
***
خرد را و جان را که یارد ستـود
وگر من ستایم که یارد شنود
برای خواندن درباره داستان ها و قصه های جوامع الحکایات روی همین نوشته کلیک کنید.
متن شاهنامه فردوسی
در سراسر حماسه ملی، پیوسته نبردی بین نیکی و بدی و تاریکی و روشنایی است. پهلوانان ایرانی سرچشمه دادگری، خوشخویی و مهرورزی می باشند. که در جنگ با بدی ها و بیگانگان بر اهریمن پیروز می شوند. گویی پهلوانان مظهر مردم ایران هستند. فردوسی حکیم و دانا با هنر شاعری، و شناخت درست از صفات و روحیات انسانی، در نشان دادن، این خصوصیات در قهرمانان شاهنامه بر گیرایی داستان ها افزوده است.
بیا تا جهان را به بد نسپریم
به کوشش همه دست نیکی بریم
نباشـد همه نیک و بد پایدار
همان به که نیکی بود یادگار
همان گنج و دینار و کاخ بلند
نخواهـد بدن مر ترا سودمنـد
تویی آنکـه گیتی بجـویی همی
چنان کن که بر داد پویی همی
رفتار و گفتار پهلوانان و شخصیت های شاهنامه چه نیک و چه بد همواره همان است که خواننده از آنها انتظار دارد. برای مثال کاووس شاه با خودبینی، هوسبازی و سبک سری که دارد در سراسر داستان، رفتار کردارش متناسب با صفات وی است. بدون شک در منابعی که شاعر داشته، این جزئیات دیده نمی شود.
ویژگی های رستم در شاهنامه
سرآمد همه پهلوانان شاهنامه جهان پهلوان رستم یا تهمتن است. که در رفتار و گفتار وی مجموعه از فضائل اخلاقی همچون دلاوری، خرد ورزی، جوانمردی، وطن دوستی و بزرگ منشی را موج می زند.
اهمیت شاهنامه فردوسی در ایران و جهان
بررسی دیوان شاعر نامی خراسان نشان می دهد که شاهنامه از چند جهت ارزش و اهمیت والایی دارد: نخست اینکه شاهنامه تجلی اخلاق، روحیات، منش، رفتار و آرمان های مردم کهن سرزمین ایران است. که در مجموعه ای از داستان های حماسی به جا مانده است. حکیم فردوسی، با سرودن داستان های کهن ملی، تاریخ ملی ایران را از گزند روزگار حفظ کرده است. از طرفی شاهنامه تاثیری فراوان بر حفظ و احیای زبان پارسی که سرمایه فرهنگ ملی ماست داشته است.
شاهنامه فردوسی یک شاهکار جهانی روز بزرگداشت حکیم فردوسی
شاهنامه فردوسی از جهت کمیت و کیفیت، نه تنها بزرگ ترین شاهکار ادبی و نظم فارسی می باشد. بلکه محققان دنیا آن را، بزرگ ترین اثر حماسی و یکی از میراث های جاودان جهان دانسته اند. و این تنها اثر ادب فارسی است که با معیارهای نقد ادبی دنیا هماهنگی دارد. شاهنامه، حماسه ای انسانی است. و فضایل انسانی و ارزش های دینی و اخلاقی را بیان می کند و راه رستگاری را نشان می دهد. استاد طوس با اندیشه های والای خود بر غنای فرهنگی ایران افزوده است.
ارزش و اهمیت این اثر جاودانه فردوسی سبب شده که تحقیق و مطالعات زیادی شده است. کتاب های فراوانی به زبان های فارسی نوشته شده و آن را به سی زبان زنده دنیا ترجمه کرده اند. از جمله: ترجمه هایی به زبان های عربی، ترکی، فرانسوی، انگلیسی، آلمانی، روسی، ایتالیایی، اسپانیایی، چینی، هندی و…شده است. این ترجمه ها موفقیت و ارزش شاهنامه را نشان می دهد.
برای دیدن مقالاتی درباره زعفران در باورها، آیین ها، ادب و هنر ایران کلیک کنید.
باز نشر مطالب سایت پوپک تراول تنها با ذکر نام سایت و آدرس /https://poopaktravel.com مجاز می باشد.
نویسنده مقاله و عکاس:
نویسنده: خانم هما آقاجعفری، کارشناس ارشد ادبیات فارسی، عکاس موزه آقاخان از خانم نرگس مهری یاری- باقی عکس ها از اینترنت
منابع:
1- مقاله: ارزش والای شاهنامه – نویسنده دکتر محمد امین ریاحی- مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی- cgie.org.ir
2- شکوه شاهنامه در آیینه تربیتی و اخلاق پهلوانان، پژوهش و نگارش دکتر پرویز البرز، چاپ اول، موسسه انتشارات بهینه
3- تاریخ ادبیات ایران، تالیف دکتر ذبیح الله صفا، (خلاصه جلد اول و دوم)، انتشارات ققنوس، سال 1368
4- شاهنامه فردوسی، به کوشش پرویز اتابکی، چاپ اول سال 1375، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی