آثار مانی، کتاب ها و نقاشی ها
آثار مانی، کتاب ها و نقاشی ها: مانی پیامبری بود که برای ترویج آیین خود از هنر نقاشی استفاده می کرد. وی از هنر برای انتقال پیام خود استفاده می کرد. کتاب های او با نقش ها و تصاویر زیبا تزیین شده است. مشهورترین اثر مانی کتاب ارژنگ است که دارای نقاشی ها و تصاویر زیبایی است. مانی، ارژنگ را برای آسان و قابل فهم شدن انجیل جاویدان برای عوام به شکلی هنرمندانه نوشت.
آثار مانی
ابن ندیم در کتابی که در سده چهارم نوشته، آثار مانی را شامل هفت کتاب و هفتاد و پنج رساله ذکر کرده است. از میان کتاب ها تنها یک کتاب به زبان فارسی و بقیه به زبان سریانی نوشته شده است. ابوریحان بیرونی برخی از این آثار ترجمه شده به زبان عربی را، در اختیار داشت.
نام کتاب های مانی عبارتند از:
«شاهپورگان» کتابی که به شاهپور اول هدیه کرده و به زبان فارسی میانه نوشته شده است. محتوای کتاب درباره معاد است.
«انجیل زنده» یا «انجیل جاودان» یا «انجیل کبیر» اثری به زبان سریانی است. این کتاب درباره اصول دین مانویت نوشته شده است.
«ارژنگ» یا «ارتنگ» مشهوترین اثر مانی با تصاویر و نقاشی های زیبا ضمیمه انجیل جاودان برای درک مفاهیم انجیل جاودان برای مخاطبان عامی.
«کفالایا» مجموعه ای از خطابه های آموزشی و وصف مکالمات مانی است و توسط شاگردان وی پس از مرگش جمع آوری شده است.
«گنجینه حیات» اثری دیگر که ابوریحان بیرونی در کتاب «ماللهند» خویش برگی از آن را نقل کرده است.
«پراگماتیا» کتابی که شامل دستورات اخلاقی و دینی است.
«اسرار» کتاب دیگری از مانی، گویا برای مقابله با کتابی به همین نام نوشته شده است.
علاوه برآنچه آمد مجموعه نامه های باقی مانده از مانی و جانشینان وی، که نام این رساله ها در کتاب الفهرست ابن ندیم ذکر شده است.
برای دانستن درباره بابک خرم دین و خرم دینان که بودند؟ کلیک کنید.
نقاشی های مانی
هنر نقاشی وسیله ای برای تبلیغ و ترویج آیین مانی بود و کتاب های وی با نقش ها و تصاویر زیبا تزیین می شد . وی از هنر برای قابل فهم کردن پیام های خود برای افراد عادی بهره می برد و با آراستن پیام ها با تصاویر زیبای مینیاتور آن را بر مخاطبان عرضه می کرد.
میر خوندِ مورخ درباره هنر مانی گفته است:
«مانی نقاشی بی همتا بود. او قادر بود با انگشتش دایره ای به قطر 575 سانتیمتر رسم نماید و پس از بررسی دقیق کمترین نا موزونی یا خطا در محیط دایره مشاهده نگردد.»
همچنین در سال های 1914 – 1902 هیئت های آلمانی و انگلیسی در ناحیه ترکستان چین مناطقی را یافتند که محل عبادت و تبلیغ دین مانوی به شمار می آمد. تصاویر منقوش متعددی از آثار مانویان ازآنجا به دست آمد. از آثار باقی مانده در شهر ویران شده تورفان چهار تاقی با گنبد ایرانی با چهار ایوان کشف شده است. از آنجا برخی آثار مانی، با خط سغدی و ایغوری و مانوی به زبان سغدی یا ترکی و دو نقاشی بدست آَمده است. همینطور نقاشی های دیواری و پارچه های مقدس مذهبی درباری و نسخ گوناکون خطی کشف شده است. در بخش عمارت جنوبی چهار تاق، نقاشی های دیواری متعدد و تصویر چهره مانی پیدا شده است. همچنین در آثار به جای مانده از مانی، کتاب هایی که دارای جلد اعلا و تصاویر مینیاتوری شده با خطی خوش دیده می شود. این نشان دهنده آنست که مانی از هنر مخصوص دربار، برای پیشبرد کار خویش، بهره می گرفته است.
هنر نقاشی مانی و انعکاس آن در ادب فارسی
خراسان ماخذ ادبیات فارسی است. در دوره ای که پیروان مانی مورد آزار قرار گرفتند خراسان به کانون تجمع مانویان در آمد. به همین مناسبت اغلب شاعران ایرانی، از مانی و هنر وی، گاه به نیکی و گاه به بدی یاد کرده اند. البته بیشترین شهرت مانی در ادبیات فارسی به مناسبت کتاب ارژنگ یا ارتنگ است که دارای نقوشی بسیار زیبا بود.
شاعران و ادیبان گاه وی را فردی بت پرستی دانسته اند که از سرزمین چین آمده و دین خویش را به شاهپور عرضه کرده است:
بیامد یکی مرد گویا ز چین
که چون او مصور نبیند زمین
به صورتگری گفت پیغمبرم
ز دین آوران جهان برترم
ز چین نزد شاپور شد بار خواست
به پیغمبری شاه را بار خواست
زمانی بر آشفت پس شهریار
برو تنگ شد گردش روزگار
چو آشوب گیتی سراسر بدوست
بباید کشیدن سراپاش پوست
بیاویختند از در شارسان
دگر پیش دیوار بیمارسان
بکردند چونان که فرمود شاه
بیاویختندش بدان جایگاه
برخی از شاعران چون ناصر خسرو، وی را مردی دروغگو خوانده اند:
دروغگوی به آخر نکال و شهره شود
چنانکه سوی خردمند شهره شد مانی
در سخن و نسخه ی من گشته خوار
نامه مانی و نگارش نکال
حافظ شاعر بزرگ وی را نقاشی چیره دست خوانده:
چو من نقش قلم را در کشم رنگ
کشد مانی قلم در نقش ارتنگ
گر چه از انگشت مانی بر نیامد چون تو نقش
هر دم انگشتی نهد بر نقش مانی روی تو
اگر باور نداری رو از صورتگر چین پرس
که مانی نسخه می خواهد ز نوک کلک مشکینم
برای خواندن مقاله حکیم فردوسی، شاعر پارسی گوی خراسان کلیک کنید.
شعرهای مانی
مانی علاوه بر نقاشی از استعداد ادبی نیز بهره مند بود و مواعظ خویش را با تمثیلات و تشبیهات دلنشین و گیرا می ساخت. مذامین مذهبی و مقدس کشف شده به زبان قبطی مصری این امر را ثابت می کند.
مانی در اشعار خود دو اصل خیر و شر یا نور و ظلمت را به دو درخت تناور تشبیه کرده است. نخستین را به درخت زندگی و بعدی را به درخت مرگ تشبیه کرده است که میوه این دو درخت خوبی و بدی است.
ترجمه ی شعر مانی در وصف درخت زندگی:
«خورشید روشن و بدر (ماه) برازنده از تنه درخت (که نور و خوبی باشد) تابش و برازندگی دارد.»
مرغان صبح خیز به روشن شادی سخن سر کنند، کبوتر و طاوس گون گون سخن سرایند.
دختران زیبا، آواز و سرود برآورند، این همه درخت تناور را ستایند و درود گویند.»
خط و زبان آثار مانی
از شهر تورفان آثاری از سروده های دینی و اشعاری در باره دین مانویت، کشف شده که بیانگر قدیمی ترین نمونه زبان سغدی و خط آرامی می باشد. این آثار نشان می دهد که مانی، خط سریانی یا آرامی شرقی را جایگزین خط پهلوی کرده است و زبان پیروان مانی سریانی بوده است.
پیروان سغدی زبان مانی، خطی از الفبای مانی ایجاد کردند و اقوام آسیای مرکزی، این خط را به کار می بردند. ریشه خط ایغوری اقوام ایغور و تاتار و مغول از همان خط است.
برای خواندن مقاله سفر از دیدگاه سعدی و همچنین گردشگری ادبی چیست روی همین نوشته کلیک کنید.
باز نشر مطالب سایت پوپک تراول تنها با ذکر نام سایت و آدرس /https://poopaktravel.com مجاز می باشد.
نویسنده مقاله:
خانم هما آقا جعفری، کارشناس ارشد ادبیات فارسی
منابع:
1-مغتسله یا ماندایی، همان صائبین هستند که در قران از آنان یاد شده، آنان فرقه واسطه بین یهودیان و مسیحیان هستند. (با تلخیص از لغت نامه ی دهخدا).
2-گرن، ویدن، مانی و تعلیمات او- مترجم نزهت اصفهانی- صفحه ی 40
3-تقی زاده، سید حسن، مانی و دین او، صفحه 30
4- بهار، ملک الشعرا– زندگی مانی– تهران مطبعه ی مجلس-1313- صفحه ی 37
5- مانی و تعلیمات او ، گرن، ویدن- صفحه ی 39
6- فردوسی، شاهنامه- کوشش پرویز اتابکی- انتشارات علمی فرهنگی– تهران 1375 جلد سوم – صفحه 620
7- قبادیانی، ناصرخسرو–مصحح سید نصرالله تقوی– انتشارات امیر کبیر– تهران– چاپ چهارم – سال 1355– صفحه 455 و 255
8– گنجوی، نظامی– خسرو و شیرین- به کوشش عبدالمحمد آیتی- شرکت سهامی کتاب های جیبی با همکاری انتشارات امیر کبیر- تهران- 1370 – صفحه 27- بیت 211
9- سعدی ، دیوان غزلیات- به کوشش دکتر خطیب رهبر– تهران انتشارات مهتاب- صفحه ی 710 – بیت 3
10- حافظ، دیوان غزلیات- مصحح قزوینی و دکتر قاسم غنی- نشر اروین– تهران 1373 – صفحه ی 198
11- بهار، ملک الشعرا– زندگانی مانی– صفحه 50
12 – شهر تورفان در ایالت ترکستان چین قرار داشت که امروز خراب شده است. این شهر مدت زمان درازی در دست ایرانیان و مانویان بود. (با تلخیص از لغت نامه ی دهخدا).
13– رضایی، عبدالعظیم- تصل و نسب و دین های ایرانیان باستان- چاپ سوم– 1374
14- مانی به روایت ابن الندیم- مترجم محسن ابوالقاسمی– انتشارات طهوری– تهران- 1379