عمارت مسعودیه تهران، کاخ زیبای قاجاری پر ماجرا
عمارت مسعودیه تهران یکی از زیباترین عمارت های تاریخی دوران قاجار و از جاهای دیدنی تهران است. این عمارت باشکوه و باغ قدیمی آن که به دستور مسعود میرزا، پسر ارشد ناصرالدین شاه ساخته شده است، محل وقوع اتفاقات و حوادث جالبی است. از جمله مدتی محل جلسات مشروطه خواهان بود و در نزدیکی آن، بمبی زیر کالسکه محمد علی شاه منفجر شد. سپس به دلیل سوء ظن به مسعود میرزا، این خانه به رگبار بسته شد. پس از آن در دوره پهلوی، مدتی کتابخانه ملی، موزه ایران باستان، وزارت فرهنگ و هنر و آموزش و پرورش بود.
جاهای دیدنی: خانه دبیرالملک تهران
عمارت مسعودیه تهران کجاست؟
این عمارت تاریخی امروزه در بخش جنوب غرب میدان بهارستان تهران، تقاطع خیابان ملت و اکباتان واقع شده و به صورت موزه درآمده که برای عموم قابل بازدید است. مشاهده روی نقشه
همه چیز درباره عمارت مسعودیه
مسعود میرزا، ملقب به «ظل السلطان» حاکم اصفهان بود و سعی کرد عمارتی باشکوه مشابه کاخ گلستان برای خود در تهران بسازد.
«عمارت مسعودیه» در سال 1257 شمسی، با نظارت سراج الملک و زیر نظر استاد شعبان معمارباشی ساخته شد. کاخ – باغ اصلی حدود 4 هزار مترمربع مساحت داشت و از بخش بیرونی (دیوان خانه) و اندرونی تشکیل می شد. آنچه امروز تحت عنوان عمارت مسعودیه باقی مانده، در واقع بخش بیرونی عمارت با مساحت حدود 1/5 هکتارست. بخش اندرونی از بین رفته است.
بناهای تاریخی به جا مانده امروزی را به دو بخش شرقی که شامل باغ، حیاط مرکزی، عمارت سر در کالسکه رو و عمارت دیوان خانه بوده و محوطه غربی که توسط دیواری مشبک از بخش شرقی مجزا شده است. محوطه غربی به ترتیب شامل عمارت سردر اصلی (پیاده رو)، حیاط خلوت و عمارت مشیرالملکی و حیاط مشیری، عمارت و حیاط سید جوادی، عمارت سفره خانه و آبدارخانه بوده است.
جاهای دیدنی: بازارچه صنایع دستی عودلاجان
موزه جذاب: موزه زیبای آبگینه و سفالینه تهران
مسعود میرزا یا «ظل السلطان» که بود؟
«ظل السلطان» فرزند خونریز، سنگدل و مستبد ناصرالدین شاه بود. مسعود میرزا سه سال از مظفر الدین شاه بزرگ تر بود اما به دلیل آنکه مادرش از خاندان قاجار نبود، نتوانست به ولیعهدی منصوب شود. به همین علت خیال سلطنت و حکومت تا آخر عمر برای او ماند. اگر پس از ترور ناصرالدین شاه، مسعود میرزا به جای مظفرالدین شاه، به سلطنت میرسید، سرنوشت ایران به شکل دیگری رقم می خورد.
وی زمانی که 13 سال بیشتر نداشت حاکم مازندران، ترکمن صحرا، دامغان و سمنان شد. پس از 4 سال به تهران احضار شد و با همدم الملوک دختر امیر کبیر ازدواج کرد. بعد به حکمرانی فارس انتخاب شد و از آنجا لقب ظل السلطان یا سایه پادشاه را گرفت. اما پس از آن، به دلیل ظلم و ستم فراوان بر مردم فارس از حکومت عزل شد.
پس از آن به دستور شاه، به حاکمیت اصفهان منصوب شد. ظل السلطان مدت 34 سال حاکم اصفهان بود و به دلیل استبداد، تشکیل یک ارتش منظم، اخذ مالیاتهای زیاد و سرکوب سخت مخالفان، حکومت نسبتا مقتدری ایجاد کرده بود. وی تعداد زیادی از بناهای با ارزش و تاریخی دوره صفویه در اصفهان را نابود کرد. سرانجام پس از آنکه وی ثروت و املاک زیادی را به زور از مردم گرفت، از حکومت اصفهان عزل شد.
خانه های تاریخی: سرای کاظمی تهران
هنگام بازگشت وی به تهران، ناصرالدین شاه، اجازه اقامت در ارگ سلطنتی را به وی نداد. مسعود میرزا زمانی که دید امیدی به سلطنت نیست، این عمارت باشکوه را در تهران بنا کرد. عمارتی برجسته با تزیینات نفیس که در شأن یک شاهزاده قاجاری باشد.
مسعود میرزا در اواخر عمر مدتی را در اروپا بسر برد، بعد به ایران بازگشت و در آخر عمر به اختلال حواس دچار شد و در سال ۱۲۹۷ شمسی دیده از جهان فروبست.
مکان تاریخی: میدان مشق تهران قدیم
معماری عمارت مسعودیه
در مورد معماری و تزئینات این بنا باید گفت که علاقه فراوان مسعود میرزا به حکومت و سلطنت، باعث شد وی کوشید برای نشان دادن مقام بالای خویش، این عمارت باشکوه و در حد یک کاخ شاهی باشد. به گونه ای که در طراحی و جزئیات معماری ایرانی آن از شکوه عمارت هایی مثل بادگیر و یا تخت مرمر کاخ گلستان تقلید شده است.
تزئینات برجسته عمارت مسعودیه
از جمله ویژگی های معماری و تزئینات این عمارت برجسته می توان به: آجرچینی در نمای ساختمان، ارسی های چوبی، کاشی کاری، آینه کاری، خطاطی، حجاری، گچبری های ظریف در داخل ایوان، نقاشی ها، مقرنس کاری، کاشی های هفت رنگ با طرح نوکران و ملازمان آماده به خدمت با حاشیه های زیبای گل و بوته، ازاره های سنگی و فلزکاری نام برد.
در مورد تزئینات داخلی این عمارت بیشترین نوع تزئینات، گچبری های نیمه برجسته می باشد که به زیبایی و تناسب قرار گرفته اند.
موزه های دیدنی: موزه باشکوه رضا عباسی تهران
بخش های مختلف عمارت مسعودیه
عمارت مسعودیه از ساختمان های متعددی تشکیل شده است:
عمارت سر در کالسکه رو، عمارت دیوان خانه، باغ دیوان خانه، عمارت مشیرالدوله، حیاط مشیری، عمارت سفره خانه، حیاط سید جوادی، عمارت حیاط خلوت، عمارت سردر پیاده رو.
می توان گفت عمارت مسعودیه زیبایی ها و جذابیت های زیادی دارد. ایوان های بزرگ و زیبا، پایه ستون و سر ستون های پرکار، حوض های وسیع، گچ کاری، آینه کاری، مقرنس کاری بسیار زیبا تنها بخشی از جزییات این کاخ است.
جلوخان عمارت مسعودیه و یا فضای ورودی به کاخ یکی از زیباترین نمونه های بازمانده دوران قاجار در تهران است. به جز این جلوخان، یک ورودی کالسکه رو هم وجود دارد که به زیبایی تا جلوی دیوان خانه طراحی شده است.
موزه های دیدنی: موزه زیبای زمان در زعفرانیه تهران
حوادث و ماجراهای مختلف مسعودیه
از زمان ساخت این عمارت تا کنون اتفاقات زیاد افتاده و کاربردهای مختلفی داشته است. یکی از جالب ترین آنها کاربرد کاخ فرد مستبدی چون مسعود میرزا برای اهداف مشورطه خواهی است!
ظل السطان پس از آنکه برادرش مظفرالدین شاه به حکومت رسید به جهت مخالفت و کارشکنی با شاه جدید و فرزندش محمدعلی شاه، خانه اش را محل برگزاری جلسات مشروطه خواهی می کند. در نزدیکی این عمارت بمبی زیر کالسکه محمد علی شاه منفجر می شود و این باعث خشم محمد علی شاه و به رگبار بستن این عمارت می شود.
بخش های مختلف این عمارت کاربری های متفاوتی داشته و هیچگاه یکپارچگی نداشته است.
موزه جذاب: موزه دیدنی فرش ایران
وزارت اوقاف و صنایع مستظرفه در دوران پهلوی
بعد از استقرار حکومت پهلوی اول، مسعود میرزا این عمارت را به پسرش می سپارد تا بفروشد. «مستوفی الممالک» از رجال با نفوذ آن دوره، تصمیم به خرید خانه می گیرد و پس از آن عمارت متعلق به خانواده مستوفی الممالک می گردد.
سپس رضاخان در زمانی که سردار سپه بود، بخش غربی این ملک را با پول دولت از مستوفی الممالک می خرد. بنایی که امروز بازدید می کنیم، همانی است که رضا شاه خریداری کرده بود. بخش هایی که خریده نشده بود، به تدریج به اشخاص متفاوتی فروخته می شود و دیگر باقی نمی ماند.
این عمارت در دوران رضاشاه، مدتی به عنوان کتابخانه ملی و بعد به عنوان موزه ملی جهت نگهداری اشیاء باستانی مورد استفاده قرار گرفت.
جاهای دیدنی: موزه ارتباطات یا پست تهران
وزارت آموزش و پرورش
در زمان پهلوی دوم این ملک تبدیل به وزارت آموزش و پرورش و فرهنگ و هنر می شود. وقتی وزارتخانه آموزش و پرورش از فرهنگ و هنر جدا می شود، این مجموعه همچنان در اختیار آموزش و پرورش باقی می ماند. وزارت فرهنگ و هنر هم به قسمت بالای بهارستان منتقل می شود. سرانجام پس از تغییرات زیاد امروزه به وزارت میراث فرهنگی و گردشگری تعلق دارد و به صورت کاخ- موزه مورد بازدید عموم قرار گرفته است.
عمارت مسعودیه کجاست؟ آدرس و نقشه
مجموعه تاریخی فرهنگی عمارت مسعودیه در میدان بهارستان تهران، ضلع جنوب غربی، در تقاطع خیابان اکباتان – ملت واقع شده است.
برای دیدن سردر باغ ملی تهران کلیک کنید.
ساعت بازدید، تلفن و قیمت بلیط
روزهای بازدید: همه روزه به جز تعطیلات رسمی و ایام سوگواری
ساعت بازدید: همه روزه از ساعت 8 صبح الی 16 عصر
قیمت بلیط: 7 هزار تومان
سایت رسمی: این موزه سایت رسمی ندارد اما صفحه اینستاگرام به آدرس: https://www.instagram.com/masoudieh/
باز نشر مطالب سایت پوپک تراول فقط با ذکر نام سایت /https://poopaktravel.com مجاز می باشد.
نویسنده مقاله:
خانم لاله مهریاری
منابع:
1- مقاله بررسی تحلیلی تزئینات برگرفته از غرب در باغ-عمارت مسعودیه،دومین کنفرانس سالانه پژوهش های معماری و شهرسازی، تهران- ایران
2- خبرگزاری جمهوری اسلامی و همشهری آنلاین