خرید خر خوب در تهران قدیم و میدان مال فروش ها

• تاریخی
• جولای 2, 2023

خرید خر خوب در تهران قدیم و میدان مال فروش ها، این مسئله در 150 سال پیش بسیار مهم بود چون عمده رفت و آمد، بارکشی و امورات مردم با چهارپایان انجام می شد. اگر امروزه در خریدن اتومبیل به برند، مدل، کارکرد، رنگ و مصرف سوخت آن توجه می کنند، در زمان قدیم مردم همین دقت را در خرید الاغ و چهارپا به کار می بردند. مخصوصا توجه می کردند که حیوان جنسش از چه نژاد، رنگ، چهره، سن، ترکیب، جوانی و پیری، جست و خیز، کم خوری و پرخوری اش چگونه باشد. به جای نمایشگاه اتومبیل هم مردم به میدان مال فروش های تهران که مرکز خرید و فروش چهارپایان بود می رفتند!

مطلب پیشنهادی: آداب و سنت های ایرانی

یابو چیست؟

یابو حاصل جفت گیری اسب نر با خر ماده است. در حالی که قاطر حاصل جفت گیری اسب ماده با خر نر است. یابو و قاطر توانایی زایش ندارند و عقیم هستند. یابوها معمولا کوچک تر از اسب هستند.

مطلب جالب و دیدنی: آداب و رسوم حمام رفتن در زمان قاجار

خر خوب چه ویژگی هایی دارد؟

اگر تصور کنیم در حدود 150 سال پیش در تهران، مهم ترین وسیله حمل و نقل مردم خر، اسب و شتر بود می توانیم بفهمیم که بازار خرید و فروش چهارپایان چقدر گرم بوده و مردم برای خرید آنها چه دقت و توجهی به کار می بردند. درست مثل امروز موقع خرید اتومبیل.

خالی از لطف نیست که «ویژگی های یک الاغ خوب» را که از هر نظر مشتری پسند باشد بررسی کنیم:

اولاً حیوان خوش سیما، جوان، صحیح الاندام، متناسب العظام (استخوانها)، فربه و بانشاط بوده باشد.

دوم، دندان کوچک پیوسته سفید داشته باشد. لب زیرینش کلفت تر از لب زبرینش (بالایی) باشد. بینی اش دراز و منخرینش (سوراخ های بینی) گشوده باشد. پیشانیش وسیع باشد.در مورد اسب گوشهایش کوچک باشد و در مورد الاغ بزرگ و بلند باشد و فاصله میان گوشها بسیار و با برآمدن صدایی جزئی آنها را بالا گرفته، هوشیار بوده باشد.

سوم: چشمانش درخشان، نافذ، گردنش کلفت، کوتاه، سرینش (باسن) بزرگ، مویش کوتاه باشد. سُمش سیاه، بزرگ، گِرد و پاهایش بلند و سینه اش فراخ، شکمش کوچک، وسط دو پایش گشاد، دُمش زِبر، بیخ دُمش باریک، اگر نر است خایه هایش سیاه و اگر ماده است فرجش فشرده بوده باشد. چشم و مژه اش سیاه و رنگش پر رنگ، شفاف، دائم جنبش، بیقرار، زود حرکت و دیر توقف بوده باشد.

رنگ سفید نشانه شگون و خوش یُمنی

به علاوه سفیدی رنگ که از بهترین رنگها برای خر، مخصوصاً مَرکب بحساب می آمد که یُمن و شگون همراهش می بود. بعد از آن رنگ خاکستری، اَبلق و سرخ بود و بدترین رنگها رنگ سیاه یک تیغ بود که در آن خال و نقطه ای از رنگ دیگر نباشد. چهارپای سفید یک دست به بالاترین قیمت در معرض معامله قرار میگرفت و بعد از آن به نسبت چاقی، لاغری، بدرنگ، خوش رنگی، پیری و جوانی، زشتی و خوشگلی، سلامت و بیماری بود که قیمتی تر یا کم قیمت تر میشد.

خر بد چه عیب هایی دارد؟

از جمله عیوب حیوان این بود: بد صورتی، سرکشی، تندخویی، عادت گاز و لگد، کَری، کوری، تنبلی، رَموکی (رم کننده)، آبی چشمی، سرخ چشمی، کَمان پایی، سُم ساییدگی، لَنگی، شَلی، کج رُویی، لب آویختگی، آویختگی آلت، عرعر کردن که هر عیبی باعث کاهش قیمت آن میشد. تا خر و یابوهای از کار افتاده ی غیر سواری که برای خاک کشی، توبره کشی، هیزم کِشی دور کوچه ها و نیز گاری کشی خرید و فروش میگردید.

قاطر پیشاهنگ عاقبت توبره کش می شود

خر و اسب هایی که دیگر به درد سواری نمی خوردند به کار بارکشی می آمدند. این ضرب المثل: «قاطر پیشاهنگ، آخرش توبره کش میشود» اشاره به همین موضوع است.

شعر ایرج میرزا درباره اصالت خر

شعری درباره اصالت و مرغوبیت خر از سروده های ایرج میرزا آورده ایم که جالب و شنیدنی است:

خر عیسی است که از هر هنری باخبر است

هر خری را نتوان گفت که صاحب هنر است

******

خوش لب و خوش دهن و چابک و شیرین حرکات

کم خور و پُر دو و با تربیت و باربر است

****

چون سوارش بَرِ مردم همه پیغمبر بود

او هم اندر برِ خرها همه پیغامبر است

****

من بجز مدحت او مدح دگر خر نکنم

جز خر عیسی گور پدر هر چه خر است

مطلب خواندنی: آداب و رسوم چهارشنبه سوری

الاغ و اسب روضه خوانها متفاوت از مردم عادی بود!

روضه خوانها اسب و الاغ هایی متفاوت و متمایز از افراد عادی داشتند. یعنی اگر مردم اسب هیکل درشت، قد بلند، دست و پای کشیده داشتند، اسب روضه خوانها کوچک اندام، دراز دست، چشم درشت، کوتاه بدن با فاصله دست و پای کم بود. به این دلیل که اسب تند و پرخور به کار ایشان نمی آمد.

خر آنها هم دهان کوچک، چشم تنگ، سُم باریک، دُم کوتاه، گردن کوتاه و گشاده بینی بود. به این خاطر که زیرکی، هوشیاری، اطاعت و تیزفهمی داشته باشد و الحق که در میان اسب و خرهای روضه خوانها چارپایانی پیدا میشدند که گوی سبقت از خر عیسی ربوده، حتی روز، هفته، ماه و مقصد صاحب خود را دانسته مسیر را بدون راهنمایی طی میکردند.

خرید شتر خوب

ویژگی های شتر خوب را می توان به صورت زیر بیان کرد:

اول، صفات ظاهری: زرد مویی، بلند قدی، گردن درازی، کلفتی بیخ گردن، کوچکی سر، باریکی دُم، بزرگی کوهان، لاغری دست و پا، آویختگی غبغب، کوچکی سرین (باسن)

دوم، خصوصیات رفتار: زود نشستن، تیز برخاستن و همچنین طمأنینه داشتن از جمله خصائص خوب او بود که باعث برتری بر دیگر شتران میشد.

مطلب دیدنی: شتر در فرهنگ و ادبیات عامیانه

حیله دلال ها برای فروش خر

میدان مال فروش ها جایی بود که در آن معاملات اسب، الاغ، شتر، گاو و گوسفند انجام میشد و هرکس در هر نقطه شهر احتیاج به خرید و فروش دواب (چهارپا) پیدا میکرد باید به این میدان می آمد.

دلال های میدان مال فروش ها برای فروش حیوانات حیله هایی داشتند، از جمله اینکه:

حیوانات نر را رو به عقب حیوانات ماده، ماده ها را رو به نرها نگاه میداشتند و همین حیله بود که اکثر عیوب حیوان از تنبلی، گوش آویختگی، بی حرکتی، چرت آلودگی، سستی آلت را از بین برده و حیوان را سرحال و خوش ظاهر میکرد!

همچنین شیافی از دارچین را در معقد حیوان مورد معامله می گذاشتند تا بی طاقت و چُست و چالاک باشد و همچنین در زیر ران حیوان چیزی خراشنده و تیز مانند تیغ یا خار قرار میدادند تا دُم خود را بلند داشته باشد.

همچنین خرهای درشت هیکل بندری و مصری را که از دیگر خران درشت تر بودند، رنگ کرده بجای اَستر (نوعی قاطر) میفروختند و در فروش گوسفند و مانند آن که به وزن می فروختند، نمک بسیار و آب فراوان می خوراندند!

در میدان مال فروشها، خرید و فروش مال دزدی بصورت خاصی انجام می شد. چون دزدِ چارپا، حیوان دزدی را برای فروش عرضه میکرد باید به خریدارش گوشزد میکرد که این حیوان را از کجا ربوده تا او حساب فروش خود را داشته آنرا به مشتریان آن محله ارائه ننماید. این گفتگو به این طریق انجام میگرفت که دزد میگفت این خر یا اسب مثلاً آب شمیران یا آب شاه عبدالعظیم را نمیخورد. یعنی اگر به اهالی آن محل فروخته شود گیر خواهد افتاد و روی این حساب هم دلال ها از مشتری ابتدا محل ده و آبادی او را جویا میشدند و سپس وارد معامله میشدند، مبادا که او صاحبش باشد.

توضیح اینکه حیله ی صاحب مال هم در صورت یافتن حیوان خود که بخواهد پولی بابتش نداده یا آژان خبر کند نتیجه ای نداشت جز آنکه کتک زمین گیری خورده، چارپای خود را هم از دست بدهد، چه بسا خود آژان هایی هم شرکای دزدها بودند و امرشان از جانب آنان می گذشت.

مطلب خواندنی: کاروان شتر و نقش ساربانان در سفرهای بیابانی

شمردن دندان حیوان

اما صحنه تماشایی و دیدنی این میدان هنگامی بود که بخواهند دندان حیوان را برای معلوم کردن سن و سال چک کنند و دهان او را باز کنند. هر چه صاحب مال و دلال ها سعی بیشتری در گشودن دهان او میکردند، او بیشتر دندان بهم میفشرد و لجاجت زیادتر مینمود. تا آنجا که پوزه از دست دلال کشیده پا بفرار میگذاشت. در این وقت بود که چوب و زنجیر دلال ها احاطه اش کرده اجباراً نیمه دهانی باز مینمود و در همین وقت هم بود که دلال تکه چوبی که در دست داشت میان فکش گذارده کار را تمام مینمود و حالت خنده دار این بود که حیوان مثل عروسی که خواستگار بخواهد عیب و ایرادش معلوم کند با لِنگ و لگدپرانی سرپیچی مینمود!

خر بازنشسته

در این مورد نقل میکردند که خر پیری از بس برای مشاهده ی دندانهایش آزار دیده مورد پسند قرار نگرفته بفروش نرفته بود، اواخر هر غریبه که از در میدان پا به درون میگذاشت بیچاره دهان خود گشوده صورت بطرف آفتاب میگرفت و همین عمل غریب او باعث شده بود که چون اشیاء عجیب دیدنی که پشت ویترین قرار میدهند تبلیغی برای دلال او بود، مشتریان را بطرف وی جلب بکند و خود خر نیز از فروش و زحمت کار معاف شده صورت بازنشستگی گرفته عاقبتش به خیر بشود.

میدان مال فروش ها

مردم برای خرید خر خوب و هر نوع چهارپا باید به میدان مال فروش ها میرفتند که بازاری بسیار پررونق بود. مشتی جمعیت باکاره، بیکاره، دلال، خریدار و فروشنده جمع می شدند و همچنین گدایان و فقرا از فرصت استفاده کرده «مبارک باشد» به خریداران می گفتند تا گدایی کنند. لفظ «مبارک باشد» بسیار به دل خریدار آن روزها می نشست و به آن اعتقاد داشتند.

باز نشر مطالب سایت پوپک تراول تنها با ذکر نام سایت /https://poopaktravel.com مجاز می باشد.