گردشگری ادبی چیست؟

• ادبی
• نوامبر 26, 2020

گردشگری ادبی در ایران علیرغم وجود پتانسیل و زمینه های تاریخی و فرهنگی فراوان هنوز جایگاه واقعی خود را نیافته است. در این مقاله کوشیده ایم تا با بررسی گردشگری ادبی در جهان و مقایسه آن با ایران قدمی در راه آشنایی با این شاخه مهم گردشگری برداریم.

گردشگری و ادبیات در ایران

حدود نیمی از گردشگران دنیا را گردشگران فرهنگی تشکیل می دهند که از میانِ این گردشگران، بخش زیادی نیز به گردشگری ادبی علاقمند هستند. این مسئله از آن جهت برای کشور ما اهمیت دارد که بخش عمده گردشگران ورودی ما را گردشگران فرهنگی تشکیل می دهند. و سایر گردشگران از جمله تفریحی، ساحل، ورزشی، تجاری و … درصد کمتری را تشکیل می دهند.

گردشگری ادبی در ایران هنوز توسعه قابل توجهی ندارد. و مقاصد گردشگری ادبی ما تقریبا محدود می شوند به بازدید از آرامگاه سعدی و حافظ در شیراز. این در حالی است که ایران از لحاظ ادبی و تعدد شعرا و ادیبان کشوری غنی و مثال زدنی است. به جرات می توان گفت ادبیات در ایران بار عظیمی را به دوش می کشد. به عنوان مثال ابوعلی سینا هم پزشک است هم شاعر. خیام هم ریاضیدان و منجم است هم به زیبایی شعر می گوید. بنابراین اگر ما به این گونه از گردشگری توجه کنیم هم به رشد اقتصادی کشور خود کمک کرده ایم هم به معرفی ادیبان خود به دنیا.

گردشگری ادبی نوعی از گردشگری خلاق

پس از گردشگری ساحل و گردشگری فرهنگی، نسل سوم گردشگری از نوع خلاق است که گردشگری ادبی زیر مجموعه آن است. امروزه یکی از راه‌های انتخاب سفر، انتخاب براساس ادبیات روز یا ادبیات کهن است. این ادبیات می‌تواند شامل افسانه‌ها و اسطوره‌ها، رمان‌ها، سفرنامه‌ها، تاریخ بناها و راه‌ها و جنگ‌ها و حماسه‌ها باشد. به عنوان مثال ایتالیایی ها تمایل دارند که همان مسیر مارکوپولو را دنبال کنند و سفرشان را طبق مسیر سفر او برنامه ریزی کنند. یا اینکه کم نیستند کسانی که در مسیر جاده ابریشم سفر می کنند. و علاقه دارند فضای زمانی که این جاده بسیار پر رونق بود را در ذهن خود مجسم کنند. فضایی که با کمک توصیف سیاحان و مورخان ایجاد شده است. این در حالی است که کمتر کسی با سفرنامه ناصر خسرو و مسیر سفر او آشنایی دارد.

برای دیدن مقاله آثار مانی، کتاب ها و نقاشی ها کلیک کنید.

قصه ها و افسانه ها سفیر فرهنگی کشورها

حتی خیلی از جهانگردانی که به ایران سفر کرده اند و از اصفهان دیدن کرده اند. در آرزوی دیدن شهری بوده اند که «شاردن» توصیف کرده بود. به خوبی می دانیم که بخش مهمی از جاده ابریشم در ایران واقع شده است. آن فضای افسانه‌ای هزار و یک شب با این که عرب‌ها به خود منسوب می‌کنند همان فضای اصفهان و شیراز خودمان با آن کاخ‌ها و کوشک‌ها و عمارت‌های دلرباست. این هر دو از جاذبه‌های کم‌نظیر ادبیاتی- توریستی هستند که کشور ما از آنها برخوردار است

بنابراین اگر می خواهیم در صنعت گردشگری آینده سهمی داشته باشیم باید برای گردشگری خلاق برنامه ریزی کنیم. به همین دلیل در ادامه سعی کرده ایم تعریفی از گردشگری ادبی و نمونه های آن را در کشورهای موفق بیان کنیم تا گام کوچکی در جهت آشنایی با آن برداشته باشیم.

تعریف گردشگری ادبی

گردشگری ادبی گونه ای از گردشگری است که به دلیل علاقه به یک نویسنده، اثر یا فضای ادبی و یا میراث ادبی یک مقصد صورت می گیرد. و عبارت است از موزه های مرتبط با نویسندگان، آثار ادبی، پیمودن مسیرهای ادبی و بازدید از محل تولد یا تدفین ادیبان و در نهایت موزه های با مضامین ادبی. گردشگری پدیده نوین محسوب نمی شود. زیرا از قرن های 18 و 19 میلادی مزار ادیبان و نویسندگان بخشی از مسیر بازدید تورهای بزرگ در اروپا بوده است. هر چند در ابتدا گردشگری ادبی بیشتر مختص اقشار تحصیلکرده و متمول جامعه بود، اما رفته رفته با افزایش سفرها و تعداد و نوع مقصدها و محصولات ادبی این سبک گردشگری رونق پیدا کرد. به گونه ای که امروزه عمومیت زیادی یافته است.

گردشگران به جزئیات علاقه دارند

بسیاری از ما از یکی از مشاهیر جهان تنها یک نام می دانیم یا یک جمله معروف و یا یک اثر معروف. اما برای گردشگران علاقمند به یک شخصیت ادبی جزئیات کوچک و حواشی زندگی او نیز اهمیت دارند. دوست دارد با محیط زندگی و عناصر الهام بخش او آشنا شود و هر چه بیشتر به شخصیت مورد علاقه اش حس نزدیکی پیدا کند. افراد معروف و سرشناس در یک کشور، شهر، مکان یا مقصد جز میراث آن منطقه محسوب می شوند و گاهی چهره جهانی دارند.

انواع جاذبه های گردشگری ادبی

جاذبه های گردشگری ادبی را به سه دسته می توان تقسیم کرد:

مکان های واقعی

این مکان ها با زندگی نویسنده ارتباط واقعی دارند. مکان تولد، زندگی، خلق اثر، مرگ و آرامگاه از این دسته هستند. مثل خانه جین آستین در چاوتان در همپشایر و یا یوش محل تولد نیما یوشیج و تبریز محل تولد شهریار.

مکان های خیالی

این مکان ها بیانگر فضای رمان، نمایشنامه یا شعر هستند. مثل هفت پیکر در هفت گنبد نظامی، فرهاد کوه کن که کوه را به عشق شیرین می کَند ( فراتاش یا فرهاد تراش محلی در کوه بیستون که به این داستان نسبت می دهند) یا نمونه های خارجی خیابان های اولیس نوشته جیمز جویس.

مکان های ساخته شده

مکان هایی هستند که برای جذب گردشگران ساخته شده اند. در حقیقت موضوعاتی که با یک شخصیت ادبی در ارتباط هستند به قدری وسیع هستند که می توان از آنها به عنوان جاذبه گردشگری بهره برد.

سایت های خیالی و مسیرهای ادبی ساختگی باعث آشنایی و ترغیب بازدیدکننده می گردد تا از مکان هایی که در خلق یک داستان یا اثر تاثیر گذار بوده اند بازدید کنند. گاهی این مکان ها و مسیرها بر زندگی ادیبان تمرکز دارد. مثل مسیر زندگی آگاتا کریستی یا روبرت بورنز. گاهی این مسیرها خود اثر را بازگو می کنند، مثل مسیر کد داوینچی یا مسیر هری پاتر.

گاهی اقدام به ساخت جاذبه هایی می شود که نمود بیرونی ندارند، مثل قبر رومئو و ژولیت در ورونا ایتالیا. این مسئله باعث نقد عده ای شده که باور دارند این کار کالا سازی فرهنگی است.

شهرها و قلعه های افسانه ای در ایران

اگرنگاهی به اسامی شهرها، قلعه ها، مکان ها و آثار تاریخی کشور خودمان بیندازیم متوجه پتانسیل های قابل توجهی در اسامی اسطوره ای و نام هایی می شویم که مربوط به افسانه هاست. قصر شیرین، قصر بهرام، زیج منیژه، قلعه رستم، قلعه ضحاک، زندان سلیمان، تخت سلیمان، کوه بلقیس، تخت جمشید، هفت خوان، فرهاد تراش، فرهاد و شیرین و… که با تحقیق و خردورزی می توانیم از آنها بهره بگیریم و با حفظ اصالت آنها را روایت کنیم.

شهرهای کتاب و شهرهای ادبی

همچنین شهرهای کتاب و شهرهای ادبی نیز در همین گروه قرار می گیرند. هر کدام از این مقصدها به ترویج ارتباط خود با نویسندگان یا ادیبان می پردازند. مثل شیراز و حافظ، ادینبورگ و والتر اسکات، دوبلین و جیمز جویس.

نمونه هایی از فعالیت های گردشگری ادبی در دنیا

پارک ها و باغ هایی که الهام بخش ادیبان هستند

بسیاری از پارک هایی که شاعران، شعرهایشان را در آن نوشته اند و یا منبع الهام قطعات ادبی و شاعرانه شان بوده است می تواند مقصد گردشگری ادبی باشد. مثلا پارک هرمان هسه و پائولو پازولینی، شاعر ایتالیایی.

مسیرهای گردشگری ادبی

باشو، شاعر معروف ژاپنی بود که برای دیدم طبیعت و معبدهای ژاپن سفرهای زیادی کرده است. دیده های او در بیان احساساتش و شعر گویی تاثیر بسزایی داشته است. شعرهای باشو بسیار طبیعت محور هستند، بنابراین باشو الگویی از سفر و شعر است. مسیر سفرهای باشو در سایت نشنال جئوگرافی با عنوان در مسیر قدم های شاعر یا On the Poet’s trail  آمده است. همچنین در ویکی ترول مسیر سفر باشو در 43 مرحله برای راهنمایی گردشگران علاقمند وجود دارد.

برای دیدن مقاله روز بزرگداشت حکیم فردوسی کلیک کنید.

ساخت مجسمه از افسانه ها و اسطوره ها در محل پیدایش آنها

داستان های عامیانه و فولکوریک می توانند در جذب گردشگر بسیار موثر باشند. به گونه ای که مجسمه پری دریایی در کپنهاگ دانمارک سالانه گردشگران فراوانی دارد که شاید از کل گردشگران ورودی به ایران در طول یک سال بیشتر باشد. این مجسمه بر اساس یکی از داستان های هانس کریستین اندرسن ساخته شده است.

برای دیدن مقاله جنبش بابک خرم دین و پیروانش کلیک کنید.

مجسمه هایی که خود به تنهایی جاذبه گردشگری هستند

همچنین در شهر آخن آلمان مجسمه هایی بر فراز تپه ساخته شده اند که از افسانه محلی شیطان و ساخت یک کلیسا روایت می کند. گردشگر می تواند مجسمه شیطان را که یک پا شبیه آدم و دیگری شبیه سم اسب دارد و نیز پیرزنی که او را به غلط راهنمایی کرده را ببیند. همچنین در کلیسا، مجسمه سگی که روح شیطان در آن رسوخ کرده و نیز جای لگد شیطان بر روی در کلیسا دیده می شود. اینها همه برای باز آفرینی داستان خلق شده تا گردشگر را به آن فضا ببرد.

مقبره پیامبران همیشه جاویدان، خضر و الیاس

در ایران هم ما اسطوره ها و داستان های فولکوریک زیادی داریم که از آنها هیچ بهره ای در جذب گردشگر نمی بریم. اگر ایتالیایی‌ها برای رومئو و ژولیت مقبره نمادین ساخته‌اند، ما نیز به شیوه‌ای دیگر برای اشخاص مورد احترام، قدمگاه و مقبره ساخته‌ایم. به طور مثال در جزیره‌ هرمز و در میان آب‌های خلیج فارس، سنگ سیاه بزرگی وجود دارد که از آن به عنوان مقبره‌ “الیاس پیغمبر” یاد می‌کنند و در نزدیکی آن، در خشکی، بنایی وجود دارد که به مقبره‌ “خضر پیغمبر” معروف است.

شیرین و فرهاد همان رومئو و ژولیت ایران؟

ما هم می توانیم همچون ایتالیایی‌ها، در یک باغ مصفا که نمونه‌اش را در ایران بسیار داریم، یک مقبره‌ نمادین از شیرین و فرهاد بسازیم و تراژدی این عشاق را برای گردشگران یادآوری کنیم. جالب این‌که ما در کوه بیستون مکانی را به نام “فرهاد تراش” می‌شناسیم و در شهرستان ایوان استان ایلام، اثری به نام “تاق شیرین و فرهاد” داریم که هر کدام قصه‌ای هم برای خود دارند، اما ما یا از این قصه‌ها کمتر آگاهی داریم و یا این‌که برایشان منزلتی قائل نیستیم. و این در حالی است که در قرون شانزدهم و هفدهم میلادی، همین قصه‌ها و افسانه‌ها پای گردشگران اروپایی را به ایران باز کرد تا راز گوهر شب چراغ و قالیچه‌ی حضرت سلیمان و گنبد طلا را بدانند.

خانه های نویسندگان و شاعران

خانه آرزوهای بزرگ «چالرز دیکنز»

پسر بچه‌ای که پیاله‌اش را برای گرفتن آش بیشتر جلو آورده، اسکروج خسیس در حال شمردن سکه‌هایش،‌ خانه مخوف پیرعروسی به نام هاویشام، خیابان‌ها و کوچه‌های کثیف و تاریک لندن شما را یاد چه کسی می‌اندازد؟ چارلز دیکنز خالق آرزوهای بزرگ و الیور توئیست. خانه‌اش در لندن که شاهکارهایش را در آن نوشت، به اولیور توئیست این کودک فقیر در آن زندگی بخشید حالا تبدیل به موزه و جایی برای کنکاش گردشگران شده است. چارلز دیکنز تصویری از لندن به ما داد که تا سال‌ها از صفحه ذهن ما زدوده نمی‌شود.

دیکنز خانه‌ای داشت در خیابان داوتی لندن که بریتانیا برای بازسازی‌اش به مناسبت دویستمین سال تولد این نویسنده٬ نزدیک به سه‌ونیم میلیون پوند خرج کرد. نام پروژه بازسازی این خانه را هم «آرزوهای بزرگ» گذاشته‌اند. حالا این خانه مورد علاقه‌ی گردشگران بسیاری است.

همچنین نمایشگاه این نویسنده در موزه شهر لندن برپا می شود. فضای تیره و ‌تار این موزه از طرفی نشانگر دغدغه اصلی دیکنز در آثارش است: شرایط وحشتناک زندگی فقرا و رنجشان که به‌شدت در جامعه صنعتی آن روزها نادیده گرفته می‌شد.

تهیه نقشه گردشگری بر اساس کتاب های معروف

یکی دیگر از محصولات گردشگری ادبی می تواند تهیه نقشه گردشگری بر اساس کتاب های معروف باشد. مثل کتاب «کلیدر» نوشته محمود دولت آبادی. یعنی با این نقشه بتوانیم در مسیری که داستان روایت می کند از نیشابور، قوچان، کاشمر و سبزوار دیدن کنیم و شخصیت های داستان و فضای آن را بازنمایی کنیم.

تدوین دائره المعارف شخصیت و مکان های ادبی ایران

این یکی از بهترین کارهایی که برای حفظ منزلت ادبیات ایران باید انجام شود.یکی از نتایج این کار، علاوه بر درک هویت مکان ها، ایجاد بستر لازم برای تهیه ی نقشه های ادبی بیشتر و همچنین رونق گردشگری ادبی است.

برگزاری مراسم ادبی سالیانه در یک پایتخت ادبی

می توان مراسم سالیانه ای را طراحی و اجرا کرد که در هر سال یک شهر از ایران به عنوان مرکز یا پایتخت ادبی مورد توجه قرار گیرد. در صورت اجرای خوب، اجرای این طرح بسیار تاثیرگذار خواهد بود.

دهکده هایی بر اساس افسانه ها و اسطوره ها

دکتر میر جلال الدین کزازی شاهنامه شناس و استاد دانشگاه معتقد است که برای جذب گردشگر فرهنگی باید از شگردهای مختلفی بهره گرفت که یکی از این شگردها بازسازی اسطوره های ایرانی است. ایران با ساخت یک دهکده  اسطوره ای می تواند به قطب گردشگری فرهنگی تبدیل شود. اصلا اهمیت ندارد که ما در واقیعت در جستجوی این باشیم که مکان نبرد رستم و سهراب را پیدا و بازسازی کنیم. ما می توانیم حتی دهکده ای اسطوره ای بسازیم و تمام این فضای اسطوره ای را درآنجا بازسازی کنیم. همچنین با برگزاری تورهای اسطوره ای نه تنها ایرانی ها را بلکه غربی ها را به جهان رازآمیز اسطوره های های ایرانی دعوت کنیم.

قصه سرایی و نقالی ظرفیت پنهان گردشگری

امروز قصه‌سرایی، به عنوان یک میراث معنوی جهانی شناخته می‌شود و کشورهایی همچون ترکیه و فلسطین نحوه‌ قصه‌سرایی خود را در فهرست یونسکو به ثبت رسانده‌اند. ما در عوض، قصه‌های ایرانی و قصه‌سرایی ایرانی و به عنوان بهترین نمونه، نقالی‌ شاهنامه، را به تاریخ سپرده‌ و خود خفته‌ایم.

بازدید از آرامگاه و مزار ادیبان

یکی از تورهای بسیار جذاب در فرانسه، گشت و گذار در قبرستان پرلاشز است. راهنمایانی در این قبرستان هستند که از گردشگر می پرسند اهل کدام کشور است و او را به همان بخش راهنمایی می کنند. مثلا از ایران مزار صادق هدایت و غلامحسین ساعدی در آنجا قرار دارد. یکی از محبوب ترین قبرها، قبرِ اسکار وایلد است. افراد به آنجا می روند، برایش نامه می نویسند، آنجا کتاب می خوانند و … ولی ما از هیچ یک از اینها را نداریم.

توسعه گردشگری ادبی چه مزایایی دارد؟

1- افزایش تعداد گردشگران

2- آشنا کردن گردشگران داخلی و خارجی با مفاخر ادبی و آثار آنها

3- ایجاد اوقات فراغت لذت بخش و آموزنده برای افراد جامعه

4- کمک به جریان فرهیختگی و دانش جویی از طریق معرفی مشاهیر ادبی در یک مقصد و تحریک حس کنجکاوی مخاطبان

5- کمک به اغنای محتوای آموزشی دانش آموزان و نوجوانان از طریق تورهای هدفمند ادبی در کشور

6- کمک به احیای هویت و خودباوری ملل در حال توسعه در مقابل رشد سریع مدرنیته

7- تقویت روحیه جمعی و همبستگی به ویژه در کشور ایران با تنوع قومیتی و نژادی

8- حفاظت از میراث هنری و زیبایی شناختی

9- تقویت حس نوستالژی جمعی

10- ایجاد و معرفی تصویری قدرتمند و جذاب که بازگو کننده فرهنگ و تاریخ غنی کشور باشد

11- توانمند سازی اقتصادی سیاسی اجتماعی و روانی جامعه محلی

12- ایجاد درآمد برای صنعت گردشگری هم در زمینه ملی و هم بین المللی

باز نشر مطالب سایت پوپک تراول تنها با ذکر نام سایت /https://poopaktravel.com مجاز می باشد.

نویسنده مقاله:

خانم لاله مهریاری

منابع:

1- سایت گردشگری ادبی به آدرس http://literarytourism.ir/

2- سایت شخصی آقای آرش نور آقایی به آدرس https://nooraghayee.com/