موزه مردان نمکی زنجان

موزه
جولای 2, 2022

موزه مردان نمکی زنجان تنها موزه در ایران است که به نمایش انسان های مومیایی شده عصر هخامنشی و ساسانی می پردازد. اجساد این مردان نمکی به طور طبیعی در معدن نمک چهر آباد زنجان مومیایی شده و اهمیت منحصر بفردی در شناخت انسان های عهد باستان دارند.

از آنجایی که بر تن بعضی از مردان نمکی لباس و کفش و نیز زیورآلات و اشیای دیگر یافته شده است، با دیدن آنها می توانیم به هنر نساجی ایران باستان، طرز لباس پوشیدن ، طبقه اجتماعی و اطلاعات دیگر از عهد باستان دست پیدا کنیم.

با پوپک تراول همراه باشید تا با موزه زنجان، آثار تاریخی، ساعت بازدید، قیمت بلیط و آدرس و شماره تلفن آن آشنا شویم.

جاهای دیدنی پیشنهادی: گنبد سلطانیه زنجان

موزه مردان نمکی زنجان — موزه باستان شناسی زنجان

آنچه در این مطلب می خوانید:

مردان نمکی چه کسانی بودند؟

در زمستان سال 1372 بود که کارگران معدن چهر آباد زنجان به طور اتفاقی در هنگام استخراج نمک، نیم تنه یک مومیایی را پیدا کردند. این جسد دارای مو و ریش بلند و یک حلقه گوشواره طلا در گوش چپ بود. کاوشگران موفق شدند یک ساق پای مرد را در کفش چرمی و نیز ابزار و وسایلی مثل سه قبضه چاقو، قلاب سنگ، یک شی ء نقره ای و قطعات سفالی همراه وی بیابند. باستان شناسان بر اساس ظاهر او، بافت لباس، کفش چرم و زیورآلات گرانبها او را مردی اشراف زاده و نه یک فرد عادی تشخیص دادند.

بنظر میرسد علت حضور مرد نمکی در معدن، فرار از میدان جنگ و یا پناه گرفتن در داخل غار باشد.

جاهای دیدنی نزدیک: معبد داش کسن سلطانیه

کشف هیجان انگیز شش مرد نمکی

بعد از این کشف هیجان انگیز، معدن نمک به فعالیت خود ادامه داد تا اینکه 11 سال بعد، در سال 1383 باز هم کارکنان معدن به صورت اتفاقی پیکرهای مومیایی دیگری پیدا کردند تا آنجا که تاکنون شش مرد نمکی در این معدن پیدا شده است.

مردان نمکی تهران

از بین این شش مومیایی، سر یک مرد نمکی و پای چپ او در موزه ایران باستان تهران نگهداری می شود.

مردان نمکی در موزه زنجان

پیکر سه مرد نمکی دیگر که به ترتیب مردان نمکی شماره دو، چهار و پنج هستند در موزه باستان شناسی زنجان به نمایش درآمده است.
از میان مومیایی های کشف شده، مرد نمکی شماره چهار از بقیه سالم تر و کامل تر است. این جسد مربوط به یک پسر نوجوان حدود 16 ساله بوده و بطور طبیعی در نمک مومیایی شده است. حلقه هایی از جنس نقره بر گوش او دیده می شود. موهای سرش کوتاه و خرمایی رنگ است. نکته جالب این است که این پیکر دارای لباس کامل است که پس از این دوران طولانی تا حد زیادی سالم مانده است. لباسش از یک بالاپوش بلند، یک شلوار و کفش چرمی تشکیل شده است.

در فصل سوم کاوش باستان شناسی در معدن نمک چهرآباد زنجان گروهی از دانشگاه بوخوم آلمان، دانشگاه سوییس و موزه زنجان و نیز اداره میراث فرهنگی زنجان همکاری و مشارکت می کنند.

مردان نمکی هخامنشی

نکته جالب توجه این است که از بین مردان نمکی، سه مرد نمکی مربوط به دوران هخامنشی (حدود 2400 سال پیش) و دو مرد نمکی مربوط به سالهای پایانی عهد ساسانیان است (1600 تا 1400 سال پیش).
به علت آرایش موهای بلند سر و صورت، حلقه طلا و نقره، چکمه چرمی با دوخت ظریف، نوع بافت پارچه و همراه داشتن شی ء نقره نشان می دهد که این مردان کارگران ساده معدن نمک نبودند، بلکه افرادی اشراف زاده و از طبقه بالای جامعه بودند.

مطلب پیشنهادی: همه جاهای دیدنی زنجان

علت مرگ مردان نمکی

هر چند آزماش های متعدد ریزش تونل، برخورد سنگ بزرگ و زیر آوار ماندن در معدن را علت مرگ مردان نمکی اعلام می کند ولی علت حضور این افراد در معدن دقیقا مشخص نیست. مخصوصا که ظاهر آنها به کارگر معدن یا افراد عادی شباهت ندارد.

معدن قدیمی چهرآباد زنجان

مطالعات نشان داده که قدمت خود معدن نمک چهر آباد زنجان به 500 سال قبل از میلاد مسیح یعنی دوره هخامنشی بر می گردد. بعد از آن، تا پانصد سال پس از میلاد یعنی دوره ساسانی همچنان استخراج از معدن نمک انجام می شده است.

معرفی موزه مردان نمکی زنجان

موزه مردان نمکی زنجان یا اولین موزه باستان شناسی در استان زنجان در عمارت قاجاری به نام عمارت ذوالفقاری قرار دارد که سابقا در اواخر عهد قاجار منزل و دفتر کار حاکم زنجان بوده است. این موزه در قسمت قدیمی شهر زنجان به نام «دالان آلتی» در شمال سبزه میدان و مسجد جامع در خیابان زینبیه غربی واقع شده است. عمارت ذوالفقاری از مجموعه ای از بناهای اندرونی و بیرونی و بخشهای مختلف دیگر تشکیل شده بود.

از این مجموعه امروزه فقط عمارت بیرونی بجا مانده که به نام عمارت «محمود خان ذوالفقاری» معروف است. احتمالا این عمارت توسط سردار اسعد الدوله پدر محمود خان در اواخر دوران حکومت قاجار ساخته شده است.

گنبد سلطانیه زنجان، شکوه معماری ایران در عهد مغول

معماری عمارت قاجاری ذوالفقاری

ساختمان کلی بنا و شکل نمای آن تقریبا حفظ شده است. این بنا مانند سایر عمارت های اواخر قاجار به صورت تلفیق معماری ایرانی – اروپایی ساخته شده و سقف عمارت دارای شیروانی و نورگیری زیبا شبیه کلاه فرنگی است.

خانه ذوالفقاری در سال 1375 به شماره 1852 به عنوان آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

آثار تاریخی موزه باستان شناسی زنجان

در موزه باستان شناسی زنجان می توانیم با تاریخ چند هزارساله استان زنجان و آثار بجا مانده از دوره های مختلف تاریخی آشنا شویم:

بخش پیش از تاریخ در طبقه همکف:

در بخش پیش از تاریخ می توانیم با این آثار آشنا شویم:

1- آثار چهار هزار سال قبل از میلاد در سُهای چای تپه از توابع ایجرود شامل: ابزارهای سنگی، مُهرها و اثر مهر
2- آثار پنج هزار سال ق.م از تپه نور سلطانیه شامل: ظروف سفالین نقش دار
3- آثار شش هزار سال ق.م از تپه خالصه خرمدره شامل: ظروف سفالی، مهره های سنگی، پیکرک های سفالی، ابزارهای استخوانی

بخش آثار تاریخی در طبقه اول

در بخش تاریخی می توانیم با آثار زیر آشنا شویم:

اول: آثار عصر آهن یعنی از دو تا یک هزار سال قبل از میلاد شامل انواع ابزار آهنی، ظروف سفال خاکستری رنگ و ظروف سفالی یک هزار ساله از قَره پُشتلو، دوسَران، روستای سُها و گورستان سَره جی زنجان
دوم: آثار دوره اشکانی و ساسانی شامل انواع سکه ها

آثار دوره اسلامی: موزه مردان نمکی زنجان

آثار دوران اسلامی را نیز می توان در دوره های مختلف مشاهده کرد:

اول: در دوره ایلخانی اشیاء کشف شده از گنبد سلطانیه مانند کاشی های زرین فام و نیز یک سردیس یا چهره سنگی بزرگ از معبد داش کسن توجه بیننده را به خود جلب می کند. با توجه به اعتقاد ایلخانان مغول به شمنیسم احتمال دارد این چهره در معبد داش کسن مورد ستایش قرار می گرفته است.

دوم: آثار قرن چهار و پنج ه.ق شامل اشیاء سفالی و شیشه ای

ظروف شیشه ای موزه زنجان — ظروف شیشه ای اسلامی موزه زنجان

سوم: خمره ها، دوات و پی سوزها از قرون اولیه اسلامی تا صفوی به نمایش در آمده است. گفتنی است پی سوزها و اشیاء شیشه ای از مهم ترین آثار دوران اسلامی هستند که هنر ساخت و تزیین شیشه را بخوبی نمایش می دهند. از آنها بعنوان عطردان و یا نگهداری مایعات و داروهای پزشکی استفاده می شد.

چهارم: آثار قرن شش و هفت ه.ق شامل ظروف دسته دار و لعاب دار، ظروف با نقوش کتیبه ای

پنجم: همچنین آثاری از ذوالفقار خان شامل: اسناد دوره زندیه، کاسه ها و کوزه های سفالی لعاب دار، تفنگ های قاجاری، سکه های اسلامی، قلمدان ها با تزیینات لاکی عکس شاهان قاجار، ابزار نوشتن، سندهای خطی عهد قاجار که مربوط به دوران حکمرانی شهر زنجان هستند. سندهایی همچون دستورات شاهی، وقف نامه ها، عقدنامه ها، مصالحه نامه ها و نیز انواع قفل های فولادی قاجاری.

معبد داش کسن یا اژدها در سلطانیه زنجان

تالار مردان نمکی

در همین طبقه یک تالار به طور اختصاصی به نمایش مردان نمکی، ابزار کاوش معدن، لباس و منسوجات دوران هخامنشیان و نیز ساسانیان در معدن نمک چهر آباد می پردازد. گفتنی است به دلیل اهمیت پیکرهای مردان نمکی عکاسی از آنها امکان پذیر نیست.

بخش منسوجات یا پارچه های باستانی

این بخش از موزه ها بسیار منحصر بفرد است زیرا به نمایش لباس و منسوجات نادر دوران هخامنشی و ساسانی می پردازد. بیننده می تواند با رنگ، بافت، طرح و نقش و حتی جنس پارچه های این دوران آشنا شود. هرچند که گذر زمان شکل ظاهری را مخدوش کرده است اما اطلاعات خوبی توسط موزه به بیننده علاقمند داده شده است. یک نمونه جالب ظرافت کمربند مرد نمکی شماره 3 است.