شتر کشتی صحرا، بررسی نقش و اهمیت شتر در گردشگری
شتر کشتی صحرا: شتر در زندگی مردمان کویر نشین نقش بسیار مهمی داشته و شاید با ارزش ترین دارایی آنها بوده است. کاربرد شتر در حمل و نقل مسافر و بار، تجارت و نیز استفاده از گوشت، شیر و پشم آن اهمیت زیادی در کشورهای خشکی چون ایران داشته است. امروزه از شتر در گردشگری، مسابقات شتر سواری و جذب توریست در کشورهای عربی و ایران بهره برده می شود.
مطلب خواندنی: کاروان شتر و نقش ساربانان در سفرهای طولانی
تاریخچه استفاده از شتر توسط بشر
هنگامی که بشر به مرحله ای از پیشرفت رسید که توانست با به وسیله کشاورزی، زندگی خود را بگذراند، نیازمند استفاده ازحیوانات اهلی شد. از بین آنها شتر، یکی از مفید ترین حیوانات مورد نیاز انسان بوده است. در تحقیقات دانشمندان آمده که شترهای یک کوهانه حدود 7000 سال پیش و دو کوهانه از 5000 هزار سال قبل رام شده اند. از آن زمان در آسیای مرکزی، عربستان، و جنوب روسیه، و به تدریج در بسیاری از نقاط جهان به کار گرفته شده است. در صحرای گبی مغولستان هنوز نوع وحشی شتر وجود دارد.
حکایت خواندنی: حکایت پهلوان جاهلی که عزم سفر کرد تا ثروتمند شود.
شتر گرانبهاترین دارایی کویر نشینان
شاید اغراق نباشد اگر بگوییم بدون شتر زندگی مردمان بیابان نشین که بخش وسیعی از کره زمین را تشکیل می دهند، ناممکن می شد. شاید حتی تمدن در آفریقای شمالی و آسیای صغیر گسترش نمی یافت. سازگاری این حیوان نجیب و قانع، با سرزمین های خشک، در میان سایر حیوانات اهلی بی نظیر است. بنابراین بشر این حیوان خستگی ناپذیر را از دیر باز برای جابجایی کالا، در جنگ ها و نیز برای استفاده از شیر، گوشت و پشم در خدمت گرفته است.
کاربردهای فراوان این جانور در زندگی انسان، آن را در جایگاه ویژه ای قرار داده است. به طوریکه قبیله های بادیه نشین شتر را گرانبهاترین دارایی خود می دانسته اند. زیرا بهترین و اصلی ترین وسیله حمل بار و عبور از بیابان های سخت به شمار می آمد.
مقاله خواندنی: سفر از دیدگاه سعدی
شتر مایه حیات کاروان ها در طول تاریخ
در گذشته تهیه آذوقه و مایحتاج سفر کاروانیان شامل افراد قافله و حیوانات بارکش در سفرهای طولانی دشوار بود. از طرفی حمل حجم زیادی بار و خوراک های فاسد نشدنی مشکل بود. به همین دلیل، شیر شتر برای کاروانیان، با ارزش ترین ماده غذایی در دسترس، برای رفع گرسنگی و تشنگی و زنده ماندن در بیابان محسوب می شد.
هر چند شتر قرن ها از هر نظر، بهترین وسیله زندگی مردمان نواحی گرم و شنزارهای عربستان، صحرای شمال و شرق آفریقا محسوب می شد. و گاه شتران تیز پا و قوی را در نبردها نیز به میدان می بردند، اما امروزه کمتر مورد توجه قرار می گیرد. مردم ثروتمند نواحی نفت خیز عرب زمانی این شتر را «کشتی صحرا» می نامیدند. اما امروزه کمتر به پرورش آن توجه دارند. امروزه خودروهای پرقدرت بیابان گرد، جای آن را گرفته است. و شتر سواری بیشتر برای تفریح و سرگرمی در مسابقات دیده می شود.
مطلب خواندنی: نصیحت نظامی به پسرش
انواع شتر
شتر یا اشتر «ushtar» حیوانی قوی و تنومند با دست و گردنی دراز، از نشخوارکنندگان محسوب می شود. خانواده شتر از جهت انواع، از کوچکترین خانواده ها در بین جانوران به حساب می آید.
گونه های آن عبارتند از:
شترهای یک کوهانه، دو کوهانه و شترهای بدون کوهان. زیستگاه شتر یک کوهانه بیشتر در خاورمیانه. دو کوهانه (شتر بلخی) در خاورمیانه، آسیای میانه، آسیای دور و آفریقا می باشد. شترهای بدون کوهان با نام های لاما، الپاگا، و گوانا در آمریکای جنوبی زندگی می کنند.
به برآمدگی از پیه و چربی در پشت شتر را کوهان می گویند. کوهان به جانور، مقاومت بالایی در برابر شرایط سخت آب و هوایی، کمبود آب و غذا می دهد.
مطلب خواندنی: وصف سفر طولانی در سفرنامه ناصر خسرو
ویژگی های شتر
شتر در سن چهار سالگی به بلوغ می رسد. شتر ماده از این سن تا 15 سال، هر دو سال یک بار می تواند به زاد و ولد بپردازد. دوره بارداری شتر حدود یک سال است. بچه شتر تا 15 ماهگی از شیر مادر تغذیه می کند.
ساختار بدن مقاوم شتر کشتی صحرا
ساختار خاص و حیرت انگیز اعضای بدن شتر، این حیوان را از سایرحیوانات اهلی بارکش متمایز کرده است. وجود همین ویژگی ها، سبب می شود تا توان مقابله با گرمای سخت تابستان را در سرزمین های خشن صحرا، داشته باشد.
شتر در طی سفر در صحرا، قادر است از بوته های خاردار، حتی بوته های شور و درختچه های کویری تغذیه کند. در جایی که هیچ غذایی نباشد، تا چند روز می تواند از ذخیره ی چربی موجود در کوهان خود بهره مند شود.
ساختار خاص پاهای پهن شتر مانع فرو رفتن حیوان در ماسه های نرم کویر و یا آسیب دیدن از گرما و سنگ های تیز می شود. وجود مژه های بلند و پلک های خاص، از چشم جانور در برابر طوفان شن و تابش شدید خورشید حفظ می کند. ساختار خاص گوش ها و بینی نیز سبب می شود شن به داخل این اعضا داخل نشود.
چگونه شتر در برابر کم آبی مقاومت می کند؟
شکم شتر بسیار بزرگ است بطوریکه حیوان تا 200 لیتر آب را می نوشد و آن را ذخیره کند. استقامت شتر در زمان کم آبی بسیار زیاد است. زیرا در چنین موقعیتی کلیه ها ی حیوان شروع به فعالیت می کنند و آب موجود در غذای روده ها را جذب می کنند و ادرار نیز غلیظ و کم حجم می شود. و به این ترتیب بدن جانور با کم آبی مقابله می کند.
همچنین دمای بدن شتر می تواند بین 42-34 درجه متغیر باشد و حیوان با این عمل آب کمتری را برای خنک کردن بدنش از راه تعریق از دست می دهد. پوست کلفت دهان جانور هنگام خوردن خارهای خشک بیابان از آسیب رسیدن به دهان پیشگیری می کند. همچنین پینه هایی که در زانو، آرنج و جناغ سینه جانور است مانع رسیدن آسیب به این نقاط می شود.
مطلب خواندنی: شتر در ادبیات و فرهنگ عامیانه ایران
حافظه و هوش شتر برای یافتن مسیر راه
شتر از قوه حافظه ی بسیار قوی برخورداراست و توانایی دارد مسیرها را به درستی جهت یابی کند. چون کاروان شتر برای خلاصی از گرمای روز در شب حرکت می کردند، حافظه قوی حیوان در یافتن مسیر درست بسیار موثر بود. همچنین شتران با تجربه پیش از وقوع طوفان شن از آن با خبر می شوند. آنان با خرناس کشیدن گروهی و پوزه در شن فرو بردن، کاروانیان را از خطر آگاه می کردند. این هشدار به موقع مسافران را، از دفن شدن در شن نجات می دهد.
قدرت حمل بار و عمر شتر
بیشترین استفاده از شتر در گذشته، برای حمل بار بود. از این جهت توان شتر برای باربری بسیار اهمیت داشت. شتر معمولی می تواند، حدود نود تا صد و هشتاد کیلو گرم بار بر دارد. شتر نر یا «لوک»، که درشت هیکل تر و قوی تر از شتر ماده است، تا سیصد کیلو گرم بار را می برد. البته این حیوان تنها تا سن 15 تا 20 سالگی قدرت حمل بار سنگین را دارد. پس از آن تا سی سالگی برای کارهای سبک مناسب است. عمر شتر حدود 50 سال می باشد.
سرعت شتر
سرعت حرکت شتر معمولی در کاروان، حدود 5-4 کیلومتر در ساعت ذکر کرده اند. برخی از شترهای تربیت شده را که قدرت پیمودن با سرعت بالا را دارند، برای «جلوکش» برمی گزینند. درهر گله سه تا چهار شتر «جمبازه» وجود دارد. شترهای جمبازه تیزپا، گاه سرعت بالاتری از اسب دارند. بطوریکه در مسابقات ورزشی شتر سواری ترتیب می دهند. وهم اکنون این مسابقه هر ساله در کهنوج کرمان برگزار می شود.
مطلب خواندنی: جدال سعدی با مدعی به زبان ساده
شتر و گردشگری
برخی از مناطق مستعد پرورش شتر در ایران، می تواند در جذب گردشکر و توریست داخلی و خارجی موفق باشد. خوشبختانه تا حدودی به مسئله مذکور پرداخته شده، هرچند کافی نیست. امیدواریم مدیران دلسوز در این زمینه فعالیت های گسترده و بیشتری انجام دهند تا گوشه ای از مشکلات فراوان بیکاری بر طرف شود.
آقای محمد رضا طلایی رئیس سازمان جهاد کشاورزی قم، طرح گردشگری با شتر را پیشنهاد کرده است. بنا به گفته ایشان با مطالعاتی که دراین زمینه انجام شده، منطقه زیبای کویری «مسیله» قم، یکی از مناطق پرورش شتر، برای اجرای طرح گردشگری بسیار مناسب است. زیرا سالانه تعداد زیادی مسافر و زائر از نزدیکی جاده عبوری به این محل، می گذرند. از طرفی این منطقه به مراکز زیارتی، گردشگری و پایتخت نزدیک است و دیدن شتر و شتر سواری جاذبه زیادی برای گردشگران دارد. این طرح می تواند در ایجاد اشتغال، و درآمدزایی موثر باشد.
شتر سواری در جزیره کیش
شتر از حیوانات محلی جزیره کیش است. زیرا این منطقه دارای شرایط اقلیمی گرم و بیابانی است. شتر سواری در محیط بیابانی مجموعه پارس سافاری کیش نظر بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی را به خود جلب کرده است. چون شتر حیوان آرامی است و شتر سواری آموزش خاصی نمی خواهد.
مقاله خواندنی: کاروان شتر و نقش ساربانان
مسابقات شتر سواری در ایران شتر کشتی صحرا
بزرگ ترین سایت تفریحی کشوردر کویر مرکزی ایران، «کویر ورزنه» است. در فاصله نه چندان دوری از پایتخت واقع شده و با طی کردن مسافتی 4-3 ساعته می توان به این محل رسید. یکی از تفریحات جذاب در ورزنه علاوه بر جاذبه های کویری، شتر سواری می باشد. هر سال در ماه اردیبهشت در کویر ورزنه مسابقات شتر سواری حرفه ای برگزار می شود.
در منطقه نمونه متین آباد، نیز امکاناتی برای شتر سواری در نظر گرفته شده است و 27 شتر تربیت شده وجود دارد.
برای خواندن درباره زندگی نامه و رباعیات حکیم عمر خیام کلیک کنید.
باز نشر مطالب سایت پوپک تراول تنها با ذکر نام سایت و آدرس /https://poopaktravel.com مجاز می باشد.
نویسنده مقاله: شتر کشتی صحرا
خانم هما آقا جعفری، کارشناس ارشد ادبیات فارسی
منابع: شتر کشتی صحرا
1- مقاله شتر شگفتی بیابان – مجید مکاری – راسخون
2- مقاله ساربان، نویسنده، اصغر کریمی – از سایت مرکز دائره المعارف اسلامی
3- مقاله مختصری در آداب ساربانی – از سایت شرکت حامیان میراث فرهنگی- hamiyan-co-com
4- مقاله کشتی راه های بیابانی – مریم سید حمزه http://shahrvand-newspaper.ir
5- خبرگزاری صدا و سیما